1821-2021: Τότε και σήμερα, γράφει ο Νέστορας Χατζούδης

Ο επετειακός εορτασμός των 200 χρόνων, από την έναρξη του αγώνα της Εθνικής ανεξαρτησίας, συνέπεσε με το ζοφερό κλίμα από τις αλλεπάλληλες κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας, τις πρωτόγνωρες σε ένταση φυσικές καταστροφές και τους κινδύνους από την κλιματική αλλαγή. Θλίψη και απόγνωση για την απώλεια συνανθρώπων μας, περιουσιών και πολύτιμου φυσικού περιβάλλοντος και αισθήματα αβεβαιότητας και ανησυχίας προκαλούν στο λαό η ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού αλλά και η έλλειψη βούλησης του πολιτικού συστήματος να χαράξει ενιαία πολιτική για συγκεκριμένα κρίσιμα θέματα. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, τί πιο φυσικό από το να ανατρέξει κανείς στα πραγματικά γεγονότα του 1821 και να αναζητήσει τα στοιχεία που λειτούργησαν ως κινητήρια δύναμη, που ένωσαν και ώθησαν τους ραγιάδες να εξεγερθούν κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να αντιμετωπίσουν ανυπέρβλητες δυσκολίες, να αντέξουν, να νικήσουν, να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους και να αναδειχθούν στο ιστορικό προσκήνιο ως νέο ελληνικό Έθνος, ελεύθερο και ανεξάρτητο με αναγνωρισμένη, από τις τότε μεγάλες δυνάμεις, γεωγραφική επικράτεια.

Έχει σημασία να δει κανείς τί πραγματικά συνέβη πριν, κατά και μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821. Τί ήταν αυτό που λειτούργησε ως κρίσιμος καταλύτης, ως συνδετικός ιστός με αποτέλεσμα την κοινωνική και πολιτική όσμωση, τη συνεννόηση και συναπόφαση μεταξύ ανθρώπων ποικίλης προέλευσης και νοοτροπίας, διάσπαρτων στη γεωγραφική έκταση των Πόλεων – Κρατών της ελληνικής αρχαιότητας, ώστε να εξεγερθούν ως ενιαίος λαός και να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους.
Πόσοι και ποιοί ήσαν οι, μη Οθωμανοί, κάτοικοι αυτής της γεωγραφικής έκτασης, στον ορεινό βαλκανικό κορμό της Ευρώπης, που εξεγέρθηκαν ως έθνος κάτω από την ομπρέλα του «Έλληνα»; Ελάχιστοι, συγκριτικά με τα εκατομμύρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μερικές εκατοντάδες χιλιάδες. Σε μικρούς σχετικά αστικούς οικισμούς και οι περισσότεροι, άκληροι γεωργοί και βοσκοί, σκόρπιοι σ’ αυτόν τον ορεινό όγκο και απομονωμένοι σε κοινότητες μερικών δεκάδων κατοίκων. Και βέβαια ένας περιορισμένος αριθμός διάσπαρτοι, ευρύτερα σ’ ολόκληρη την Ευρώπη και σε τμήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όλοι αυτοί με κυρίαρχο το ελληνόφωνο στοιχείο, μέσα από μια μακροχρόνια αργή διαδικασία, αυτοαναγνωρρίστηκαν ως ενιαία Πολιτισμική Κοινότητα με αναφορές σε πραγματικά ή φαντασιακά ιστορικά γεγονότα και συνειδητοποίησαν την ατομική τους ευθύνη για τη κοινή τους μοίρα. Τη μοίρα της Κοινότητας.
Αυτό το αίσθημα του «ανήκειν» γέννησε και ενδυνάμωσε τον αυτοσεβασμό τους και πυροδότησε τη συλλογική εξέγερση τους με όραμα την απελευθέρωση και τη συγκρότηση δικού τους ανεξάρτητου εθνικού κράτους: Έλληνες, Βλάχοι, Αρβανίτες, Σαρακατσάνοι, Τσάκωνες αποτέλεσαν τον ελληνικό λαό που αναδύθηκε από την επανάσταση του 1821.*

Είτε κατείχαν υψηλά αξιώματα στην υπηρεσία αυτοκρατορικών Αυλών της Ευρώπης και του Σουλτάνου, είτε εγγράμματοι και με ξεχωριστή μόρφωση, είτε έμποροι στα μεγάλα αστικά κέντρα των αυτοκρατοριών, ισχυροί Κοτζαμπάσηδες στην Πελοπόννησο με αρμοδιότητες και εξουσία στο διοικητικό μηχανισμό του Σουλτάνου, Καραβοκύρηδες ηγέτες των νησιών, Αρματολοί και Κλέφτες στα βουνά της Ρούμελης, μερικοί φωτισμένοι ιεράρχες και ο βασικός κορμός: πενόμενο ι- ρακένδυτοι γεωργοί και βοσκοί, το τσούρμο των εμπορικών και πειρατικών καραβιών, αγράμματοι παπάδες, αρματωμένοι με πυροβόλα όπλα, σπαθιά, γιαταγάνια τσεκούρια και μαγκούρες, κάτω από απερίγραπτες δυσκολίες, έριδες, αλληλοϋπονομεύσεις, μικρότητες, ιδιοτέλειες, εμφύλιες διαμάχες και συγκρούσεις, με οδηγό τις Αρχές της Φιλικής Εταιρείας και φλογερή την επιθυμία να απαλλαγούν από το άγος του οθωμανικού ζυγού, επικοινώνησαν με όργανο τις ποικίλες διαλέκτους της ελληνικής γλώσσας, κατάφεραν να συνταχθούν, να αντιπαραταχθούν ως Έθνος και τελικά να νικήσουν και να οργανώσουν, στην Ευρώπη των Μοναρχιών, ανεξάρτητο κράτος με δημοκρατικούς θεσμούς,
Και βέβαια με πισωγυρίσματα στην πορεία των 200 χρόνων, με επιτυχίες και εξάρσεις αλλά και αποτυχίες και φοβερές καταστροφές. Πάντοτε όμως, ακόμα και σε ακραίες καταστάσεις με βαθιά ρήγματα στη κοινωνική συνοχή, το ένστικτο της συλλογικής προστασίας και επιβίωσης ισορροπούσε τις κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις με κερδισμένους και χαμένους βέβαια αλλά ο λαός συνέχιζε ενωμένος και κατόρθωνε να επουλώνει τα τραύματά του.
Έτσι τελικά φτάσαμε στο Σήμερα με ένα συγκριτικά ικανοποιητικό βιοτικό και κοινωνικό επίπεδο, ζηλευτό στις χώρες της ευρύτερης περιοχής και με διακριτή θέση στη κατάταξη των χωρών διεθνώς.

Σ’αυτά τα 200 χρόνια, παρά τις πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές, τους διχασμούς και τις συγκρούσεις και πέρα από προσωπικές πικρίες, απογοητεύσεις κ.λ.π, δεν πάψαμε να μοιραζόμαστε, την ίδια γλώσσα, τις ίδιες παραδώσεις, την ίδια ιστορία, τους ίδιους μύθους, την ίδια γεωγραφική επικράτεια. Αυτά με λίγα λόγια που συμπυκνώνονται σε ό,τι ο καθένας μας προσλαμβάνει και αισθάνεται ως Πατρίδα. Αυτά που τρέφουν το νόστο σε όλους μας όταν τα στερούμαστε ανεξάρτητα από τις όποιες μεταξύ μας ιδεολογικές, πολιτικές, ταξικές κλπ. διαφορές. Είναι αυτά που ενεργοποιούν την ατομική ευθύνη σε υγιή πατριωτισμό και κινητοποιούν σε συμμετοχή και συλλογική παρέμβαση για την προστασία του σώματος της Πολιτισμικής Κοινότητας, του λαού, όταν απειλείται από σοβαρές απώλειες.
Σήμερα, με προίκα αυτή τη θετική και αρνητική κληρονομιά των 200 χρόνων, καλούμαστε να διαχειριστούμε το μέλλον μας και να αντιμετωπίσουμε, στη ροή του χρόνου, που συνεχώς επιταχύνεται, πρωτόγνωρες, ασύμμετρες ανθρωπογενείς και φυσικές απειλές και μάλιστα σε ένα ιδιαίτερα ασταθές γεωστρατηγικό περιβάλλον. Οι κρίσεις που κατά τη τελευταία 20ετία περίσσεψαν – οικονομική, υγειονομική, περιβαλλοντική προσφυγική – και οι απανωτές φυσικές καταστροφές αποκάλυψαν τη – γνωστή ωστόσο – σοβαρή υστέρηση του Κράτους σε οργανωτική ετοιμότητα και υποδομές που υπογραμμίζουν τις ευθύνες του πολιτικού συστήματος και ειδικότερα των κομμάτων που άσκησαν διακυβέρνηση. Όμως από το μέγεθος και το χαρακτήρα των επερχόμενων απειλών τίθενται πλέον ακόμα και υπαρξιακά ζητήματα. Και είμαστε μια μικρή χώρα σε μια περιοχή ιδιαίτερα ευάλωτη…
Από το παρελθόν γνωρίζουμε ότι, σε ακραίες καταστάσεις, μόνο η συνειδητοποίηση από τους πολίτες της ατομικής ευθύνης μπορεί να κινητοποιήσει τη παρέμβαση τους για να αποτραπούν σοβαρά συλλογικά τραύματα και να διασφαλιστεί η προστασία και επιβίωση τους. Οι τελευταίες κρίσεις όμως ανέδειξαν πρωτόγνωρες ατομικές και ομαδικές συμπεριφορές. Στο πλαίσιο του πολιτικού φιλελευθερισμού και της διεύρυνσης των ατομικών δικαιωμάτων, σε συνδυασμό και με την κοινωνική δυσαρέσκεια για την ανεπάρκεια του Κοινωνικού Κράτους και τις κοινωνικές ανισότητες που εντείνονται, μέρος των πολιτών αντιδρά ασύμμετρα. Αδυνατούν να κατανοήσουν ή απλά αρνούνται την ατομική ευθύνη ως βασική υποχρέωση του πολίτη που διασφαλίζει τα πρωταρχικά δικαιώματά τους. Τα κόμματα, δυστυχώς, αντί να παρέμβουν πειστικά για τη διάλυση συγχύσεων και ανασφαλειών με τις αμφίσημες, στην ουσία ψηφοθηρικές πρακτικές που μετέρχονται, υποθάλπουν τις αποκλίνουσες κοινωνικές συμπεριφορές και ατομικές στάσεις.
Ωστόσο, ο υγιής πατριωτισμός που υλοποιείται με την ατομική ευθύνη για τη συλλογική προστασία του Λαού, δεν έπαψε να φωλιάζει στη καρδιά της συντριπτικής πλειοψηφίας των πολιτών και να αποτελεί διαχρονικά αστείρευτη πηγή αισιοδοξίας για το μέλλον.

* Πέτρος Θ. Πιζάνιας, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821-1830. Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ