«Στη λογοτεχνία ο εγκλεισμός βοήθησε γιατί έδωσε ερεθίσματα», Λίλια Τσούβα – Ποιήτρια

Η Λίλια Τσούβα σπούδασε Μεσαιωνική και Νεότερη Ελληνική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου Δημιουργικής Γραφής από το Ελεύθερο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (MASTER). Διήγημά της απέσπασε βραβείο (Α’ Πανελλήνιος Διαγωνισμός «Το Κοράλλι»), όπως και ποιήματά της (Η’ Παγκόσμιος Διαγωνισμός της UNESCO και 1ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Ποιήματος «Το Κοράλλι»). Δοκίμια, ποιήματα και διηγήματά της φιλοξενούνται σε έντυπα περιοδικά και ηλεκτρονικές σελίδες.
Έχει εκδώσει τα βιβλία: «Το Τραγούδι των Ινουίτ» (διηγήματα), εκδόσεις Βακχικόν 2021, «Ο εξπρεσιονισμός στην ποίηση του Κ.Θ. Ριζάκη, Οκτώ προσδόκιμες θεάσεις (μελέτη)», εκδόσεις Κουκκίδα 2020. Έχει συμμετάσχει στα συλλογικά έργα: «Κι αν τα κτίρια μιλούσαν», εκδόσεις Κέδρος 2019, «26 Βραβευμένα διηγήματα» Κοράλλι 2019, «Ανθολογία Η’ Παγκόσμιου Διαγωνισμού της UNESCO» 2019, «Φλέβες γραφής», εκδόσεις Ρώμη 2019, «150 Βραβευμένα ποιήματα» Κοράλλι 2020.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΜΑΙΡΗ ΓΚΙΩΝΗ – ΛΑΡΕΝΤΖΑΚΗ

«ΠΑΛΜΟΣ»: Σε ποιο περιβάλλον μεγαλώσατε; Πώς ήταν τα παιδικά σας χρόνια;
ΛΙΛΙΑ ΤΣΟΥΒΑ: Μεγάλωσα σε περιβάλλον επαρχιακό. Δεν υπήρχαν πολλές παραστάσεις. Υπήρχε όμως πολύ παιχνίδι και ανάγνωση, φυγή μέσα από το βιβλίο ή το όνειρο. Οι οθόνες του υπολογιστή δεν είχαν μπει ακόμη στις ζωές μας. Έως το τέλος των μαθητικών χρόνων, είχα διαβάσει πολλά από τα ξένα και ελληνικά κλασικά αριστουργήματα.
Είχα όμορφα παιδικά χρόνια. Ο πατέρας έλειπε συχνά λόγω εργασίας, όμως την απουσία του γέμιζε η μητέρα με περίσσευμα αγάπης, αστείρευτο πλούτο καρδιάς και δοσίματος. Γνώριζε να αφηγείται όμορφα ιστορίες και παραμύθια ξεχωριστά, που κρατούσαν από τον προ-προηγούμενο αιώνα και τα είχε ακούσει από τον παππού μου κι εκείνος απ’ τον πατέρα του.

«Π»: Ως παιδί ήσαστε επιμελής μαθήτρια. Αυτό σας ώθησε στις σπουδές και στη συγγραφή;
Λ.ΤΣ.: Πράγματι, πολύ επιμελής. Αυτό οδήγησε στο ευτύχημα των σπουδών. Η συγγραφή ωστόσο είναι ζήτημα που εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, κυρίως από την ενσυναίσθηση.

«Π»: Το διήγημά σας με τίτλο «Η καταδίκη» βραβεύτηκε στον Α΄ Πανελλήνιο Διαγωνισμό διηγήματος, «Το Κοράλλι». Στον Διαγωνισμό της Unesco «Ο κόσμος μας στη θεωρία του χρόνου (παρελθόν, παρόν, μέλλον)» λάβατε επίσης βραβείο ποίησης, όπως και στον 1ο Πανελλήνιο διαγωνισμό Ποιήματος «Το Κοράλλι». Τι πραγματεύονται τα έργα σας αυτά;
Λ.ΤΣ.: Το διήγημα «Η καταδίκη» πραγματεύεται τη δικαίωση των αδικημένων. Ένας ναρκομανής δολοφόνος σκοτώνει εν ψυχρώ μία νέα κοπέλα στα κοιμητήρια, για να της αποσπάσει ελάχιστα χρήματα που είχε στην τσάντα της. Η καταδίκη έρχεται από τους συγκρατουμένους του μέσα στη φυλακή.
Ο διαγωνισμός της Unesco είχε ως θέμα του τον χρόνο: «Ο κόσμος μας στη θεωρία του χρόνου (παρελθόν, παρόν, μέλλον)». Το ποίημά μου, «Τιν τάνδε λατάσσω, Λέαγρε», απέσπασε βραβείο. Στα νεοελληνικά: «Για σένα σκορπάω αυτή τη σταγόνα, Λέανδρε».
Ο Λέαγρος αναφέρεται σε Αττικά αγγεία των τελών του 6ου αιώνα π. Χ. και των αρχών του 5ου. Υπήρξε σύμβολο στην εποχή του. Από τους πιο ωραίους νέους των Αθηνών και με αριστοκρατική καταγωγή. Το όνομά του συνδέθηκε με τον χαρακτηρισμό καλός (ωραίος) και αγαθός (με ανθρωπιά και καλλιέργεια πνεύματος). Μνημονεύεται σε πολλές αφιερωματικές επιγραφές. Αυτός όμως που τον εξυμνεί περισσότερο είναι ο ζωγράφος Ευφρόνιος, ο οποίος σε όσα αγγεία κατασκεύαζε, τοποθετούσε την επιγραφή Λέαγρος ο καλός. Ο Λέαγρος σκοτώθηκε το 465/4 π.Χ. σε εκστρατεία στη Θράκη, όπου είχε σταλεί ως στρατηγός. Παρότι στην εποχή του ήταν πολύ σπουδαίος, ο Λέαγρος ξεχάστηκε στον χρόνο. Αυτό θέλησα να δείξω.
Το άλλο ποίημά μου, που απέσπασε το βραβείο από τον 1ο Διαγωνισμό Ποιήματος «Το Κοράλλι», είχε τίτλο Στον υπολογιστή. Θέμα του οι οθόνες του τάμπλετ, του κινητού μας, και η διάθεση να αποκλείουμε από το πεδίο όρασης, αντίληψης και ακοής μας ζητήματα που άπτονται της εξαθλίωσης και της δυστυχίας, η εμμονή μας μόνο σε σώματα φρέσκα και πρόσωπα ολάνθιστα.

«Π»: «Το τραγούδι των Ινουίτ» (διηγήματα) εκδόσεις Βακχικόν, τι περιλαμβάνει;
Λ.ΤΣ.: «Το τραγούδι των Ινουίτ» περιλαμβάνει 16 διηγήματα, με κυρίαρχη θεματολογία το ταξίδι. Οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες ταξιδεύουν σε διάφορα μέρη της γης, έρχονται σε επαφή με κουλτούρες, πανίδα, χλωρίδα. Οι ιστορίες που στήνονται με άξονα τον τόπο, εσωκλείουν το όνειρο. Ζωγραφική, μουσική και άλλες τέχνες, εμπλέκονται και αλληλεπιδρούν στη μυθοπλασία, για να αναδείξουν άλλοτε την ομορφιά και άλλοτε την παθογένεια. Κυρίως όμως για να υμνήσουν τη γοητεία της γεωγραφίας, της πολυπολιτισμικότητας, την ανθρωπιά, την ανεκτικότητα.
Η συλλογή κατατάσσεται στο λίγο σπάνιο είδος, και γι’ αυτό ξεχωριστό, του κύκλου διηγημάτων, που διακρίνονται όλα μαζί για τον συνεκτικό τους πυρήνα, ένα μοτίβο δηλαδή που τους εξασφαλίζει συνοχή, και εδώ είναι το ταξίδι.

«Π»: Γιατί γράφετε;
Λ.ΤΣ.: Το γράψιμο σχετίζεται με την ενσυναίσθηση. Αναδύεται από μια εσώτερη διαλεκτική που εμπεριέχει το βίωμα της δημιουργίας το οποίο και συνιστά εγγενή ανάγκη του ανθρώπου. Αποτελεί πολύ ξεχωριστή εμπειρία. Παράγει ισχυρά συναισθήματα και νοηματοδοτεί την καθημερινότητα, γιατί απαιτεί μια έντονη ψυχοδυναμική που περιλαμβάνει τη γνωστική προεργασία και τη διερεύνηση, την προσήλωση, αλλά και τη χαρά του αποτελέσματος, τη λύτρωση που επίσης αυτό συχνά επιφέρει.

«Π»: Τί είναι η ποίηση για εσάς; Για τον κόσμο;
Λ.ΤΣ.: Έχουν ειπωθεί τόσα και τόσα για το τί είναι ποίηση. Για μένα η ποίηση είναι συναίσθημα. Το βασίλειο της ποίησης είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Το έχει πει ο Σεφέρης. Η ποίηση είναι άσκηση πνευματική, είναι γνώση, ρυθμός, αρμονία, επαφή με την παράδοση. Εγκολπώνει το ιδεατό, τη ζωή στην τελειότερη έκφρασή της. Όμως είναι εξόριστη από τη ζωή των περισσοτέρων ανθρώπων.
Το τεχνοκρατικό πνεύμα που κυριάρχησε στις μέρες μας έχει περιθωριοποιήσει το συναίσθημα, τις ανθρωπιστικές σπουδές και καθετί το οποίο δεν αποδίδει κέρδος. Επικρατεί η μαζική κουλτούρα, τα πολιτιστικά δηλαδή στοιχεία που διαχέονται από την τηλεόραση ή τον υπολογιστή. Η βιομηχανία της διασκέδασης παράγει καθημερινά ταινίες, μουσική, ακόμη και βιβλία, χωρίς αισθητική, τα οποία επιβάλλει μέσω εκπομπών και διαφήμισης. Με τον τρόπο αυτό ακύρωσε σταδιακά την αξία της αυθεντικής τέχνης από τις καρδιές της πλειονότητας των ανθρώπων. Οδήγησε σε απαξίωση του αληθινά ωραίου και πνευματικού, αυτού που έχει διάρκεια γιατί απαντά στα αιώνια ερωτήματα. Η ποίηση, με το πλούσιο συναίσθημα, με το πνευματικό της βάθος, πώς να αντέξει στη λαίλαπα αυτή;
Κι όμως η τεχνοκρατική μας εποχή έχει ανάγκη την ποίηση. Η ανάπτυξη και του ηθικοπνευματικού σκέλους του πολιτισμού, όχι μόνον του υλικού, θα φέρει την αρμονία στην κοινωνία.

«Π»: Φέρει αποστολή ο ποιητής;
Λ.ΤΣ.: Οι ποιητές και οι ποιήτριες φέρουν την αποστολή να εξανθρωπίσουν την κοινωνία. Ακούγεται βαρύγδουπο, όμως είναι έτσι. Είναι άνθρωποι που συχνά διαθέτουν τη διορατικότητα και την ενόραση, την ιδιαίτερη δηλαδή εκείνη όσφρηση και όραση που είναι ικανή να συλλάβει τα προβλήματα εν τη γενέσει τους, πριν τα συνειδητοποιήσουν οι άλλοι. Σε εποχή κλονισμού της δημοκρατίας, κρίσης αξιών, σύγχυσης ιδεών, οφείλουν να αποτελούν πρότυπα, να ευαισθητοποιούν, να αφυπνίζουν, να εξευγενίζουν τον άνθρωπο. Με τη ζωή και το έργο τους να αποτελέσουν τις ακτινοβόλες εκείνες προσωπικότητες, τους μορφωμένους ανθρώπους που θ’ αναστήσουν τα νέα σχήματα ζωής, μια ανώτερη μορφή πολιτισμού, «θεράποντες των λίγων, όχι ηγέτες των πολλών». Αυτό είναι το χρέος τους.

«Π»: Οι Έλληνες αγαπούν την ποίηση, αγοράζει ποιητικές συλλογές;
Λ.ΤΣ.: Δεν θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε κάτι τέτοιο. Όταν πήγα να αγοράσω πριν λίγο καιρό μία ποιητική συλλογή, η υπάλληλος του βιβλιοπωλείου με ρώτησε εάν είναι φίλος μου ο ποιητής. Της είπα πως όχι, και παραξενεύτηκε, γιατί «μόνο φίλοι αγοράζουν ποιητικές συλλογές», είπε χαρακτηριστικά. Η ποίηση δεν προσελκύει το ενδιαφέρον. Γι’ αυτό και η αγορά ποιητικών συλλογών είναι μικρή. Επικρατεί η μαζική κουλτούρα και τα πρότυπα διασκέδασης που προβάλλουν τα ΜΜΕ. Η ποίηση με το βαθύ της συναίσθημα και τον προβληματισμό, δεν χωράει στην εικόνα του «αρρενωπού» άνδρα με την κυνική συμπεριφορά που συνήθως προβάλλει η τηλεόραση ούτε στην ηθική του αδίστακτου που προωθεί. Αφήνεται να εννοηθεί πως είναι κάτι μεμπτό και αφορά το γυναικείο φύλο, παραβλέποντας τους πάμπολλους και σπουδαίους άνδρες ποιητές από αρχαιοτάτων χρόνων.

«Π»: Ποιοί οι αγαπημένοι σας συγγραφείς, ποιητές;
Λ.ΤΣ.: Πολλοί και πολλές. Κλασικοί, αλλά και σύγχρονοι/-ες. Δεν θα μπορούσα εύκολα να αναφέρω ονόματα. Να ξεχωρίσω όμως την ομάδα των αξιόλογων ποιητών και ποιητριών της Θεσσαλονίκης με την οποία συναναστρέφομαι, η οποία μου πρόσφερε πολλά και την ευχαριστώ πολύ για αυτό.

«Π»: Συνήθως πότε γράφετε; Ποιές ώρες; Τί σας εμπνέει;
Λ.ΤΣ.: Αγαπώ την εργασία στις ώρες της νύχτας, με την ησυχία και τη γαλήνη που προσφέρουν μετά από μια κοπιαστική μέρα. Αυτό δεν αποκλείει άλλες ώρες της ημέρας. Είναι ζήτημα αναλογίας ελεύθερου χρόνου και υποχρεώσεων.

«Π»: Η επιστήμη της γλωσσολογίας διδάσκει τη δύναμη των λέξεων. Ποιά είναι αυτή;
Λ.ΤΣ.: Κοιτάξτε τα χείλη μου, από αυτά εξαρτάται ο κόσμος, γράφει ο Ελύτης. Με τις λέξεις σκεπτόμαστε, αισθανόμαστε, μιλούμε, διαβάζουμε, λειτουργούμε. Άλλοτε μας υπνωτίζουν και μας παραπλανούν, άλλοτε μας αφυπνίζουν. Πάντα ωστόσο μας μεταδίδουν τον κραδασμό τους. Υποβλητική η δύναμή τους. Χωρούν μέσα τους τον θησαυρό της γνώσης, της σοφίας, της επιστήμης, της τέχνης.
Βρες έκφραση για μια χαρά και εντείνεις την έκστασή της, έγραφε ο Όσκαρ Ουάιλντ. Έχεις καμιάν οδύνη που σου τρώει τα σωθικά; Βαφτίσου στη γλώσσα της οδύνης, μάθε την προφορά της από τον πρίγκιπα Hamlet και τη βασίλισσα Conatane και θα ιδείς ότι η απλή έκφραση είναι τρόπος παρηγοριάς και ότι η φόρμα που είναι η γέννα του πάθους, είναι και ο θάνατος του πόνου. Όπως λέει και ο λαός, Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει.

«Π»: Πώς βιώνετε την πραγματικότητα της πανδημίας του κορωνοϊού, πώς βλέπετε τη εποχή μετά; Τί κακό έκανε στη λογοτεχνία, στους ανθρώπους που την υπηρετούν;
Λ.ΤΣ.: Η πανδημία βοήθησε στην εσωτερίκευση και στο διάβασμα. Σκόρπια χαρτιά και ανοιχτά βιβλία, ήσυχα βράδια και απομόνωση. Η δημιουργική μοναξιά. Η μοναξιά του ποιητή μέσα στο όνειρο, όπως έγραφε η ποιήτρια Λένα Παππά.
Η μετά τον κορωνοϊό εποχή κρατά στο κουκούλι της πολλά θετικά, όπως την προσεκτικότερη υγιεινή και τη συνειδητοποίηση της μικρότητάς μας, αλλά και πολλά αρνητικά: την απώλεια της ιδιωτικότητας μέσα από την τεχνολογία (messenger, skype, facebook, κλπ.), την εξάρτηση από τις οθόνες και τη σωματική και ψυχική εξάντληση που αυτές επιφέρουν, την υπακοή ως επιβαλλόμενη συνθήκη ζωής, την επιφύλαξη ως προς τον Άλλο…
Στη λογοτεχνία ο εγκλεισμός μάλλον βοήθησε. Άναψε σπινθήρες, έδωσε ερεθίσματα. Είχαμε πλούσια παραγωγή έργων. Και εξ όσων έχω διαβάσει, υπήρξε αύξηση του αναγνωστικού κοινού, και αυτό είναι κέρδος.

«Π»: Πώς βγαίνουν οι τίτλοι των βιβλίων σας;
Λ.ΤΣ.: Ο τίτλος είναι ο ορίζοντας του κειμένου σου, η γωνία από την οποία ρίχνεις πάνω του το φως του προβολέα σου. Εμπεριέχει το ερμηνευτικό κλειδί. Πολλές φορές είναι αυτό που εξετάζει ο αναγνώστης ή η αναγνώστρια πέραν της ανάγνωσης. Κατά τον Ρολάν Μπαρτ, αποτελεί σημαντικό στοιχείο της δομής του κειμένου, γιατί εκθέτοντας το πρώτο ερώτημα, δημιουργεί τις προϋποθέσεις πρόσληψης του νοήματος. Γίνεται προσπάθεια οι τίτλοι των έργων να εναρμονίζονται με το περιεχόμενο ή να εξάπτουν τη φαντασία και το ενδιαφέρον.

«Π»: Η Δημιουργική Γραφή και η διδασκαλία της βοηθά τον κόσμο να εισέρχεται στη λογοτεχνία, δίνει τη δυνατότητα έκφρασης, ακολουθώντας το ρεύμα της εποχής;
Λ.ΤΣ.: Η Δημιουργική Γραφή, ως σύγχρονος επιστημονικός κλάδος, διαθέτει μια πολύ ισχυρή διεθνή παρουσία, τα τελευταία χρόνια, όπου διδάσκεται στα σημαντικότερα Πανεπιστήμια του κόσμου. Ταυτίζεται με τη δυνατότητα παραγωγής μιας πρωτότυπης γραπτής σύνθεσης – ή ανασύνθεσης. Το αντικείμενο των σπουδών της είναι σημαντικό, γιατί προσφέρει πολύπλευρη μόρφωση, βελτιώνοντας τον άνθρωπο γλωσσικά, διανοητικά και συναισθηματικά. Παράλληλα με τους κλασικούς, διδάσκει και τις νέες τάσεις, ακολουθώντας το ρεύμα της εποχής.

«Π»: Η λογοτεχνία μάς επιτρέπει να ονειρευόμαστε ακόμα;
Λ.ΤΣ.: Ευτυχώς, ναι! Στις σελίδες της εμφωλεύει το ιδεατό, αλλά και το φανταστικό. Η λογοτεχνία καλλιεργεί μια illusion, μια ψευδαίσθηση. Η λέξη παράγεται από το λατινικό ρήμα ludo που σημαίνει παίζω και έχει σημασία αυτό. Μας εισάγει δηλαδή σε ένα μυθολογικό σύμπαν, σε ένα παιχνίδι, στο οποίο ανατρέπονται οι χωροχρονικές δεσμεύσεις. Μας καθιστά έτσι ικανούς να αποδεχθούμε και τις πιο απίθανες ερμηνείες. Μεταστοιχειώνοντας την πραγματικότητα, μας επιτρέπει να ονειρευτούμε, να ξεπεράσουμε την ωμότητα και τη βιαιότητα της κοινωνίας, τις ασφυκτικά καταπιεστικές συμβάσεις της. Η λογοτεχνία δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί όμως να μετατρέψει τις συνειδήσεις των ανθρώπων. Γι’ αυτό και είναι ανατρεπτική, αιτία βαθιών αλλαγών και αναστάσεων.

«Π»: Είναι, όπως λέγεται, η ζωή του ποιητή μοναχική;
Λ.ΤΣ.: Είναι η γόνιμη μοναξιά. Το πικρό πουκάμισο του Νέσσου, ο σφιχτός κισσός που μας πνίγει, η απέραντη στέπα μας. Όλα τα θαυμαστά γίνονται μέσα στη μοναξιά, έγραφε η ποιήτρια Λένα Παππά. Μοναξιά του ποιητή σημαίνει μόχθο Σισύφου στο κακοτράχαλο βουνό του αινίγματος.

«Π»: Το πάθος θα είναι πάντα το κύριο χαρακτηριστικό στην συγγραφή; Τί άλλο;
Λ.ΤΣ.: Δεν αρκεί το πάθος. Το καλό γράψιμο προϋποθέτει μελέτη της λογοτεχνικής γραμματείας, θεωρητική γνώση και εξοικείωση με τις τεχνικές. Επίσης συνεχή εξάσκηση και προσήλωση.

«Π»: Πώς βλέπετε τη λογοτεχνία στο εκπαιδευτικό μας σύστημα;
Λ.ΤΣ.: Θα ήθελα να έχει τη μορφή μιας περιπέτειας, όχι ενός μαθήματος εξεταζόμενου, όπως είναι τώρα. Οπωσδήποτε είναι θετικό ότι τα παιδιά -έστω και κατ΄ ανάγκην- έρχονται σε επαφή με τα παγκόσμια αριστουργήματα της ποίησης και του πεζού λόγου. Όμως θα πρέπει να βιώσουν τη γραφή, όπως γίνεται πλέον σε πολλά σχολεία του κόσμου. Να πειραματιστούν με τη γλώσσα, χωρίς τον φόβο του σωστού και του λανθασμένου. Να αυτo-αποκαλυφθούν, αξιοποιώντας με τη φαντασία τις προσωπικές εμπειρίες και τα συναισθήματά τους.

«Π»: Τί άλλο ετοιμάζετε;
Λ.ΤΣ.: Αν υπάρχει υγεία, ευελπιστώ συνέχεια με άλλες δημιουργίες.