Για τις επόμενες πανδημίες που έρχονται είπαμε;, του Βαγγέλη Ντάλη

Άντε και κάναμε το εμβόλιο. Άντε και είναι ασφαλές, δεν δημιουργεί σοβαρές παρενέργειες, δεν έχει τσιπάκια που να μας «ελέγχουν», δεν αλλάζει το DNA μας και τέλος πάντων παρέχει ιδανική προστασία. Άντε και του χρόνου κάνουμε Χριστούγεννα απαλλαγμένοι από τον Covid-19. Όλα καλά; Γλιτώσαμε από τις πανδημίες;

Ο Covid-19 είναι ένας μόνο από τους κορωνοϊούς που υπάρχουν και ήδη έχει υποστεί 7 μεταλλάξεις. Μία έρευνα εκτιμά ότι υπάρχουν πάνω από 3.200 είδη κορωνοϊού στις νυχτερίδες, έτοιμα να μολύνουν τον άνθρωπο με την πρώτη ευκαιρία. Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Οι επιστήμονες τα μελετούν εδώ και δεκαετίες, πολλές έρευνες, τρομακτικές ως προς τις προβλέψεις τους, έχουν δημοσιευτεί σε μεγάλα επιστημονικά περιοδικά αλλά χαμένοι στα εφήμερα και στα περιστασιακά δεν τους δίνουμε σημασία.
Το οξύμωρο είναι ότι τα ΜΜΕ, που τρέφονται από την τρομολαγνεία, ενώ μας βομβαρδίζουν καθημερινά με ειδήσεις τρόμου ως προς τους θανάτους, τα γεμάτα νοσοκομεία, τους ανοιχτούς τάφους, τα περιοριστικά μέτρα που πρέπει να δεχτούμε και κάθε τι που φοβίζει, δεν έχουν δώσει ποτέ σημασία στον πραγματικό τρόμο που είναι οι μεταβολές στη φύση και η κλιματική αλλαγή, δηλαδή αυτά που είναι η αιτία για την τόσο μεγάλη εξάπλωση επιδημιών τις τελευταίες δεκαετίες.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο ιός προέρχεται από ένα είδος τρανορινόλοφης νυχτερίδας [horseshoe bat], της οποίας το γένος ζει στα δάση του πλανήτη εδώ και 40 εκατομμύρια χρόνια και ακμάζει στις απόμακρες ζούγκλες της νότιας Κίνας. Ερευνητές που μελετούν τους κορωνοϊούς της νότιας Κίνας εδώ και χρόνια έχουν προειδοποιήσει ότι η ταχεία κλιματική και περιβαλλοντική αλλαγή στην περιοχή – σε σχέση και με την απώλεια της βιοποικιλότητας και με την καταπάτηση της άγριας φύσης από τον πολιτισμό – επρόκειτο να βοηθήσει τους νέους ιούς να μεταπηδήσουν από τα ζώα στον άνθρωπο.
Γιατί οι ιοί δεν έρχονται στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος πάει και τους βρίσκει. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το ξέσπασμα του ιού Νίπα το 1999 στη Μαλαισία. Η ταχεία αποψίλωση των δασών στη χώρα για να χρησιμοποιηθούν εκτάσεις με σκοπό την καλλιέργεια φοινικόδεντρων, οδήγησε τις φρουτοφάγες νυχτερίδες στις παρυφές των αγροτικών περιοχών και οι ερευνητές έδειξαν και το ότι η κλιματική αλλαγή άλλαξε και την πηγή τροφής των νυχτερίδων. Τα θηλαστικά κούρνιασαν δίπλα σε μια κτηνοτροφική μονάδα χοίρων. Όπως έτρωγαν τα φρούτα πάνω στα κλαδιά, τους έπεφταν κομμάτια μέσα στα χοιροστάσια, μαζί με τα ούρα τους, και πιστεύεται ότι καταναλώθηκαν από τουλάχιστον ένα γουρούνι. Όταν το ζώο σφαγιάστηκε και πωλήθηκε στην αγορά, εικάζεται ότι ο ιός μεταδόθηκε από τον άνδρα που χειρίστηκε το κρέας. Περισσότεροι από 100 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.
Το Αμερικανικό Κέντρο για την Πρόληψη και Έλεγχο των ασθενειών (CDC) έχει δηλώσει πως τα τρία τέταρτα όλων των νέων ιών προέρχονται από τα ζώα. Ακόμα και το ξέσπασμα του ιού Έμπολα το 2014 στη Δυτική Αφρική πιστεύεται ότι ξεκίνησε όταν ένα αγόρι έσκαψε μέσα σε έναν κορμό δέντρου, μέσα στον οποίο έτυχε να κουρνιάζουν νυχτερίδες που κουβαλούσαν τον ιό. Σχεδόν κάθε σημαντική επιδημία, για την οποία γνωρίζουμε τις τελευταίες δεκαετίες – SARS, COVID-19, Έμπολα και Νίπα – προήλθε από άγρια ζώα που υπέμεναν ακραίες κλιματικές και περιβαλλοντικές αλλαγές.
Όταν οι νέες ασθένειες ξεχύνονται στο περιβάλλον, οι εναλλασσόμενες θερμοκρασίες και η βροχόπτωση αλλάζουν και το πώς οι ασθένειες αυτές εξαπλώνονται – και όχι προς το καλύτερο. Το ολοένα και θερμότερο κλίμα αυξάνει και το εύρος της περιοχής μέσα στο οποίο η ασθένεια μπορεί να βρει ξενιστές, ειδικά των ιών που μεταδίδονται από «φορείς»: κουνούπια και ψύλλοι που μεταφέρουν ένα παθογόνο από τον πρωταρχικό ξενιστή του σε ένα καινούριο θύμα.
Μία έρευνα στο επιστημονικό περιοδικό Nature, το 2008, βρήκε ότι περίπου το ένα τρίτο των αναδυόμενων λοιμώξεων, κατά την προηγούμενη δεκαετία, οφείλονταν σε τέτοιου είδους λοιμώδη νοσήματα και ότι οι αυξήσεις ήταν συνδεδεμένες με ασυνήθιστες αλλαγές του κλίματος. Ειδικά σε περιπτώσεις όπου έντομα – όπως κουνούπια-ξενιστές -αναζητούν θερμότερα κλίματα, η έρευνα αναφέρει ότι «η κλιματική αλλαγή ίσως είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από τις αναδυόμενες ασθένειες».
Ψύλλοι και κουνούπια ευημερούν, πλέον, σε μέρη όπου δεν είχαν εξορμήσει ποτέ ξανά. Μετακινούμενα βορειότερα, τα τροπικά είδη εντόμων φέρνουν μαζί τους επικίνδυνα παθογόνα. Ο Ζίκα ή ο ιός Τσικουνγκούνια – που διαδίδεται μέσω των κουνουπιών και το κύριο σύμπτωμά του είναι ο έντονος πόνος στις αρθρώσεις – κάποτε ήταν άγνωστοι στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και οι δύο μεταδόθηκαν σε τοπικό επίπεδο, χωρίς να έχουν μεταφερθεί εκεί από ταξιδιώτες, στο νότιο Τέξας και τη Φλόριντα τα τελευταία χρόνια.
Σύντομα, θα είναι σε θέση να εξαπλωθούν ακόμη βορειότερα. Σύμφωνα με έρευνα του 2019 στο ερευνητικό περιοδικό PLOS Neglected Tropical Diseases, τα κουνούπια, που είναι ενδιάμεσοι ξενιστές ασθενειών, θα έχουν τη δυνατότητα, μέχρι το 2050, να μολύνουν περισσότερα από 500 εκατομμύρια ανθρώπων. Το 2013 η ασθένεια του Δάγκειου πυρετού, που προσβάλλει σχεδόν 400 εκατομμύρια άτομα τον χρόνο, αλλά έχει συνδεθεί με τις φτωχότερες περιοχές της Αφρικής, μεταδόθηκε σε τοπικό επίπεδο στη Νέα Υόρκη για πρώτη φορά. «Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις του Δάγκειου πυρετού ίσως είναι πολύ χειρότερες από αυτές του COVID», είπε ο Σκοτ Γουίβερ, ο διευθυντής του Ινστιτούτου Ανθρωπίνων Λοιμώξεων και Ανοσίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Γκάλβεστον. «Είναι μία ασθένεια των φτωχότερων χωρών και γι’ αυτό δεν λαμβάνει την προσοχή που της αξίζει».
Η αλυσίδα των γεγονότων που εντέλει οδηγεί σε μία πανδημία μπορεί να είναι μακριά και δυσδιάκριτη, καθώς οδηγείται από αλλαγές στα οικοσυστήματα. Η έξαρση του ιού του Δυτικού Νείλου το 1999 στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, συνέβη αφότου ξηρασίες που οφείλονταν στην κλιματική αλλαγή μείωσαν την υδάτινη ροή ποταμών, δημιουργώντας λιμνάζοντα νερά στα οποία τα κουνούπια αναπαράγονταν ανενόχλητα. Η έλλειψη νερού είχε επίσης ως αποτέλεσμα τον θάνατο των θηρευτών τους –οι λιβελούλες και οι βάτραχοι, που βασίζονταν σε μεγαλύτερα σώματα υδάτων για την επιβίωσή τους, χάθηκαν.
Στο ίδιο μήκος κύματος, μία μελέτη που δημοσιεύτηκε [τον Απρίλη του 2020] στο επιστημονικό περιοδικό Proceedings of the Royal Society B παραθέτει ότι, όσο τα μεγαλύτερα θηλαστικά υποφέρουν στα χέρια των κυνηγών, των υλοτόμων ή λόγω των μεταβαλλόμενων κλιματικών μοτίβων, τόσο περισσότερο ευδοκιμούν τα μικρότερα είδη: νυχτερίδες, αρουραίοι και άλλα είδη τρωκτικών, είτε επειδή είναι περισσότερο ανθεκτικά στις επιδεινωμένες περιβαλλοντικές συνθήκες είτε επειδή είναι περισσότερο ικανά να προσαρμοστούν στη ζωή με τον άνθρωπο. Αυτά τα μικρά πλάσματα, που βρίσκουν τροφή στους κάδους σκουπιδιών ή φτιάχνουν φωλιές στις μαρκίζες των κτιρίων, είναι αυτά τα οποία αποδεικνύονται τα περισσότερο προσαρμόσιμα στην ανθρώπινη παρέμβαση και τα οποία τυχαίνει να μεταδίδουν λοιμώδη νοσήματα. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι, μόνο τα τρωκτικά, είναι υπεύθυνα για περισσότερο από το 60% όλων των ασθενειών που μεταδίδονται από τα ζώα στον άνθρωπο.
Μας βρήκε λοιπόν συμφορά ή μήπως η φύση θέλει να μας πει κάτι;