Το πρόβλημα της κατανόησης, του Γιώργου Πένταρη

Σε κάθε συζήτηση ακόμη κι ανάμεσα σε καλοπροαίρετους, υπάρχει πάντα το ζήτημα της κατανόησης, να καταλάβουμε δηλαδή, τα λεγόμενα μεταξύ των συνομιλητών. Στις περισσότερες των περιπτώσεων η προσληφθείσα πληροφορία αναμεταδίδεται σε τρίτους διαστρεβλωμένη. Εξαιρώ τις περιπτώσεις, που είναι και πολλές, των κακοπροαίρετων διαστρεβλώσεων. Υπάρχει ένα μεγάλο ζήτημα στο πώς ο καθένας αντιλαμβάνεται τα πράγματα και πώς η εκ των προτέρων άποψη για ένα θέμα επηρεάζει τον βαθμό αντίληψής των επιχειρημάτων του συνομιλητή. Πάνω σε αυτό το αντικείμενο έχει γραφτεί ένα βιβλίο με τίτλο «The Problem of Understanding» του Donald Wrighton, το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το Μάρτιο του 1981.

Αφορμή γι’ αυτό το άρθρο είναι μια δήλωση του καθηγητή της ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου της Κρήτης κ. Αχιλλέα Γραβάνη σχετικά με τα αίτια έξαρσης των περιστατικών κορωνοιού και ο τρόπος που παρουσιάστηκε από τον ιστότοπο www.in.gr. Η δήλωση έγινε στις 17 Σεπτεμβρίου και σας την παραθέτω αυτούσια.

Συγκεκριμένα ο καθηγητής, όπως βλέπετε στο ένθετο γράφει ακριβώς: «Στις πηγές μόλυνσης και οι ανεξέλεγκτοι μετανάστες και πρόσφυγες στην Αττική, ιδιαίτερα στο κέντρο της Αθήνας που κινούνται δίχως μάσκα, δίχως προσωπική υγιεινή, ο ένας πάνω στον άλλο και διασπείρουν τον ιό. ΠΟΛΛΟΙ νοσηλευόμενοι σε Σωτηρία και Ευαγγελισμό ήταν πρόσφατα μετανάστες». Σε αυτό το μέρος της δήλωσης έγινε κριτική από το in.gr κατηγορώντας τον καθηγητή ως ρατσιστή.
Διαβάστε τώρα πώς μεταφέρθηκε η δήλωση του καθηγητή από τον αρθρογράφο του in.gr: «Από τις κύριες πηγές μόλυνσης και οι ανεξέλεγκτοι μετανάστες και πρόσφυγες στην Αττική, ιδιαίτερα στο κέντρο της Αθήνας, που κινούνται δίχως μάσκα, δίχως προσωπική υγιεινή, ο ένας πάνω στον άλλο και διασπείρουν τον ιό. ΟΙ ΜΙΣΟΙ ΝΟΣΗΛΕΥΟΜΕΝΟΙ είναι μετανάστες». Προσέξτε τώρα τί γίνεται εδώ. Ο μεν Γραβάνης λέει ότι ΠΟΛΛΟΙ νοσηλευόμενοι στο Σωτηρία ήταν πρόσφατα μετανάστες και στο in.gr γράφουν ΟΙ ΜΙΣΟΙ ΝΟΣΗΛΕΥΟΜΕΝΟΙ ΕΙΝΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ. (Να σημειώσω εδώ ότι Κικίλιας δήλωσε ότι οι πλειοψηφία των νοσηλευόμενων είναι μετανάστες).
Και δεν είναι μόνο αυτό. Ο κ. Γραβάνης, με τα λεγόμενά του, δεν κατηγορεί τους μετανάστες, αλλά τονίζει μια πραγματικότητα που υπάρχει στην Αθήνα. Είναι ψέματα ότι οι μετανάστες ζουν σε υποβαθμισμένες αν όχι άθλιες συνθήκες υγιεινής; Είναι ψέματα ότι ζουν πολλοί μαζί σε ένα χώρο και αν αρρωστήσει ένας θα μεταδώσει τον ιό σε όλους τους άλλους; Αυτή την διαπίστωση που κάνει ο κ. Γραβάνης και την οποία όλοι γνωρίζουμε, ο αρθρογράφος την αντιλήφθηκε ως ρατσιστική. Το θέμα είναι ότι από την αλλαγή μόνο μιας λέξης αλλάζει το νόημα της δήλωσης και δίνεται η ευκαιρία να κατηγορούμε και να σπιλώνουμε προσωπικότητες.
Ανάλογη παρερμηνεία γίνεται και για την αναφορά που έκανε ο καθηγητής για τους νέους που «συνωστίζονται για ένα ποτάκι», αλλά και για τους ηλίθιους αρνητές της μάσκας. Βέβαια δεν έχασε ευκαιρία και ο «Σύλλογος Ερευνητών/Ερευνητριών και Εργαζομένων στην Έρευνα Ηρακλείου», όπου με ανακοίνωσή του βρίσκει την ευκαιρία να κάνει την αντιπολίτευσή του.

Κάτι ανάλογο συνέβη και με το μήνυμα της Πολιτικής Προστασίας για τον «Ιανό» στα Ιόνια νησιά. Το μήνυμα έλεγε: Αποφύγετε υπόγεια, ημιυπόγεια και σημεία που μπορούν να πλημμυρήσουν. Η πρόσληψη του μηνύματος ήταν: «Απαγορεύεται να βγείτε έξω από στο σπίτι σας…κτλ» συνοδευόμενο από σχόλια του τύπου μας κλείνουν μέσα και σιγά σιγά οι απαγορεύσεις θα είναι κυρίαρχες στην ζωή μας. Αυτά είναι δύο πρόσφατα παραδείγματα που έπεσαν στην αντίληψή μου, αλλά καθημερινά θα συναντάμε χιλιάδες τέτοια, είτε στα ΜΜΕ, είτε σε συζητήσεις ή ενημερώσεις στις οποίες συμμετέχουμε.
Το πρόβλημα της κατανόησης εξαιρουμένων πάντα των κακόβουλων διαστρεβλώσεων, είναι πολύ σοβαρό όχι μόνο στην πολιτική ζωή, αλλά και στην κοινωνική και επαγγελματική. Για παράδειγμα παίζει ιδιαίτερο ρόλο στις πωλήσεις και στο marketing όπου προβάλουμε ένα μήνυμα με σκοπό να πεισθεί ο συνομιλητής ή προσλαμβάνων να συμμετάσχει σε μια πράξη π.χ. να προβεί στην αγορά κάποιού προϊόντος κτλ. Όσο πιο απλό είναι το μήνυμα τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να γίνει κατανοητό από την άλλη πλευρά. Εδώ ισχύει ο κανόνας του KISS = Keep It Simple Stupid που θα πει μεθερμηνευόμενο «κάνε το τόσο απλό ώστε να το καταλάβει και ο ηλίθιος».
Σημαντικότατο ρόλο παίζει και στην ερμηνεία των πολιτικών δηλώσεων. Εδώ πάντοτε ελλοχεύει η περίπτωση της διαστρέβλωσης, αλλά υπάρχουν και αναρίθμητες περιπτώσεις που η δήλωση προσλαμβάνεται εντελώς λάθος. Πάρτε για παράδειγμα το «μαζί τα φάγαμε» του Πάγκαλου. Τί ήθελε να πει ο Πάγκαλος; Ότι και η κυβέρνηση ακόμη και με τις μίζες πολιτικών στελεχών, αλλά και οι πολίτες σπατάλησαν τα δανεικά χρήματα. Το βάρος εδώ έπεσε στις μίζες, αλλά κανείς δεν είπε για τις συντάξεις των 3 και 5 χιλιάδων από τα 50. Θυμηθείτε τα διακοποδάνεια, τα ακριβά αυτοκίνητα, τα δάνεια στο 100% της αξίας μια κατοικίας που τώρα έγιναν κόκκινα. Θυμηθείτε πόση αντιπολίτευση χτίστηκε πάνω σε αυτή τη δήλωση του Πάγκαλου…
Στο πολιτικό πεδίο όμως αυτοί που κάνουν δηλώσεις πάρα πολλές φορές τις κάνουν με αμφίσημο τρόπο ώστε να μπορούν να ερμηνευθούν με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Εδώ σίγουρα έγκειται στη μαεστρία του δημοσιογράφου ή του πολιτικού αναλυτή να μπορέσει να διακρίνει την αλήθεια και να την παρουσιάσει με επιχειρήματα και κατανοητό τρόπο αποφεύγοντας όμως τις διαστρεβλώσεις.
Είναι λοιπόν το ζήτημα της κατανόησης, αφαιρώντας το κακοπροαίρετο, ένα κοινωνικό πρόβλημα που καθορίζει συμπεριφορές και με κατάλληλο τρόπο μπορεί ο κακοπροαίρετος να το διαχειριστεί για την επιτυχία δικών του σκοπών. Η ιστορία είναι γεμάτη από περιστατικά συγκρούσεων, καταστροφής συμμαχιών ακόμη και πολέμων από την έλλειψη κατανόησης.
Σαν συμπέρασμα, η αναπαραγωγή μιας είδησης ή η αποδοχή της αλήθειάς της θα πρέπει να γίνεται με πολύ φειδώ και μετά από έλεγχο την λογικής όσο είναι δυνατόν. Ακόμη και στην περίπτωση που είμαστε αυτόπτες μάρτυρες σε ένα γεγονός, η αντίληψη αυτού είναι διαφορετική για τον κάθε παρόντα. Έτσι λοιπόν πάντοτε θα πρέπει να έχουμε τις αμφιβολίες μας ακόμη και για τον εαυτόν μας γιατί ο κάθε άνθρωπος προσλαμβάνει την πραγματικότητα ανάλογα με το τί πιστεύει.