Πανσέληνος Αυγούστου, του Γιώργου Πένταρη

Αυγουστιάτικο φεγγάρι γεναριάτικη ημέρα, έλεγαν σε πολλά χωριά της Ελλάδας και συνεχίζουν ακόμη να λένε – κυρίως οι ηλικιωμένοι συμπατριώτες. Με την έκφραση αυτή ήθελαν να τονίσουν την λαμπρότητα που έχει η Σελήνη την νύχτα, η οποία είναι παρόμοια με την λαμπρότητα μιας συννεφιασμένης ημέρας του Γενάρη. Όπως ήταν φυσικό, από την απαρχή της ανθρωπότητας στην γη, η Σελήνη ως το δεύτερο μεγαλύτερο ηλιακό σώμα στον ουρανό, συνδέθηκε με παγανιστικές λατρείες, δεισιδαιμονίες και εξορκισμούς.

Η Σελήνη στην Ελληνική μυθολογία αντιμετωπίστηκε ως θεότητα που είχε τις ρίζες της στη μητριαρχική κοινωνία. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές του μύθου για την θεότητα Σελήνη και θα σας αναφέρω δύο χαρακτηριστικές, οι οποίες αντανακλούν καθοριστικές αλλαγές στην αρχαία κοινωνία.
Η πρώτη μάς λέει ότι η Σελήνη ενώθηκε σεξουαλικά με τον Ήλιο και γεννήθηκαν οι Ώρες που αντιπροσώπευαν τις εποχές του χρόνου. Από τις ερωτικές σχέσεις της Σελήνης, οι άνθρωποι τραγουδούσαν περισσότερο το δεσμό της με τον βοσκό Ενδυμίωνα που ο Δίας του χάρισε αιώνια νιάτα και αιώνιο ύπνο. Ο μύθος λέει ότι η Σελήνη ερωτεύτηκε τον όμορφο βοσκό, γιό του Αέθλιου και της Νύμφης Καλύκης όταν τον είδε να κοιμάται στη σπηλιά του, πάνω στο βουνό Λάτμο της Καρίας. Πλάγιασε δίπλα του και τον φίλησε στα κλειστά του βλέφαρα και από τον έρωτά τους γεννήθηκαν πενήντα κόρες. Αλλά επειδή δεν ήθελε να πεθάνει ποτέ ο θνητός εραστής της τον κοίμισε για πάντα. Άλλη εκδοχή λέει ότι ο Δίας έδωσε στο νεαρό βοσκό το δικαίωμα να ζητήσει όποια χάρη ήθελε και εκείνος ζήτησε αιώνιο ύπνο για να μη γεράσει. Στο μύθο του Ενδυμίωνα φαίνεται η σύνδεση της Σελήνης με το ημερολόγιο, καθώς οι πενήντα κόρες από το σμίξιμό τους είναι όσοι και οι σεληνιακοί μήνες της κάθε Ολυμπιάδας.
Σύμφωνα με την αρκαδική λατρεία της στο Λυκαίο όρος, η Σελήνη ξελογιάστηκε από τον τραγοπόδαρο βουνίσιο θεό του σεξ Πάνα, που ξέροντας ότι η θεά συνήθιζε να παίζει με τα πρόβατα, πηδώντας στη ράχη τους, κατάφερε να ενωθεί μαζί της χωμένος σε μια λευκή προβιά. Οι παραλλαγές της ερωτικής ιστορίας είναι πολλές. Κάποιοι λένε ότι το περιστατικό έγινε χωρίς τη θέλησή της, αλλά ο Πάνας το παρουσίαζε ως το μεγαλύτερο ερωτικό του κατόρθωμα. Άλλοι ότι απλά όταν ο τραγόμορφος θεός εμφανίστηκε μπροστά της με την εκτυφλωτική προβιά, η Σελήνη μη μπορώντας να ξεχωρίσει ποιος κρύβεται κάτω από το λευκό φως της προβιάς, ξελιγώθηκε και τον ακολούθησε στα βάθη των δασών όπου έγινε το «σεξ του αιώνα» όπως λένε, αλλά όταν κατάλαβε την επόμενη μέρα ποιος ήταν, το μετάνιωσε και έκλεγε με μαύρο δάκρυ… Ο συγκεκριμένος μύθος ουσιαστικά είναι αλληγορικός και παρουσιάζει πως η ζωώδης αρσενική δύναμη επιβλήθηκε στη θηλυκή πλευρά. Ενδεχομένως και επισημαίνει το τέλος της μητριαρχικής κοινωνίας, το οποίο έλαβε χώρα στην περιοχή του ελλαδικού τόπου με την επικράτηση του Δωδεκάθεου.
Την υποταγή της αρχέγονης δύναμης του θηλυκού παρουσιάζουν και οι μύθοι της ένωσης της Σελήνης με τον Δία, θεό πλέον των Αχαιών. Η λατρεία της πέρασε στους αρχαίους Ρωμαίους με διάφορες παραλλαγές και την ονόμαζαν Luna, εξ ου και τα ονόματα των μη επανδρωμένων διαστημοπλοίων που έστελναν οι Σοβιετικοί στη Σελήνη από το 1959.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα παραμύθι των αδερφών Γκριμ. Σύμφωνα με τον μύθο, κάποια κατασκότεινη, κατάμαυρη νύχτα, τέσσερα αδέρφια ταξίδεψαν σ΄ ένα μακρινό τόπο, όπου είδαν μια μεγάλη φωτεινή σφαίρα σε μια βελανιδιά (κατάλοιπο της κελτικής λατρείας καθώς ήταν το ιερό τους δένδρο). Τους είπαν ότι λέγεται φεγγάρι και το έχουν για να βλέπουν. Τα αδέρφια, το έκλεψαν και το πήγαν στον τόπο τους. Πριν πεθάνουν όμως το μοίρασαν σε τέσσερα κομμάτια, όσα και τα τέταρτα της Σελήνης (κατάλοιπο της σεληνιακής λατρείας) με σκοπό να τα πάρουν μαζί τους στον Κάτω Κόσμο. Όταν τα κομμάτια του φεγγαριού ενώθηκαν στον Κάτω Κόσμο, οι νεκροί άρχισαν να αφυπνίζονται, να ζουν, να γλεντούν και να γίνεται μπάχαλο γενικώς. Η βαβούρα έφτασε στον Άγιο Πέτρο, ο οποίος και πίστεψε ότι οι νεκροί εξεγείρονταν. Έστειλε, λοιπόν, τους ουράνιους στρατιώτες του, υπέταξε τους νεκρούς, πήρε το φεγγάρι μαζί του και το τοποθέτησε στον ουρανό, όπου βρίσκεται μέχρι και σήμερα. Το παραμύθι ουσιαστικά είναι μια αλληγορία που δείχνει την επικράτηση του Χριστιανισμού στην παγανιστική σεληνιακή λατρεία της προ-χριστιανικής Ευρώπης.
Όρκοι για αιώνιο έρωτα δόθηκαν στην Σελήνη και αυτό φαίνεται και από τον Σαίξπηρ στο Ρωμαίος και Ιουλιέτα.
Ρωμαίος: Κυρά μου, μα το ευλογημένο αυτό φεγγάρι που ασημοβάφει τις κορφές των δέντρων.
Ιουλιέτα: Όχι, μην παίρνεις όρκο στο φεγγάρι, το άστατο, που με τον μήνα αλλάζει κάνοντας το γύρο του, μήπως κι η αγάπη σου αλλάξει σαν κι αυτό.
Από τότε η Σελήνη και η κυρίως η Πανσέληνος συνδέθηκαν με ρομαντικούς όρκους και πολλές γυναίκες μικρές και μεγάλες υπέκυψαν στα ερωτικά καλέσματα μακαρίζοντας την θεά που έβλεπαν στον καλοκαιριάτικο νυχτερινό ουρανό. Άπειρους όρκους αιώνιας αγάπης έχει ακούσει η Πανσέληνος και άπειρα δάκρυα απιστίας έχει δει. Ο ρομαντισμός πάντα υπάρχει και πάντα η Σελήνη θα μας δημιουργεί διάφορα όμορφα συναισθήματα. Ακόμη και μετά το «βιασμό» της από το ανθρώπινο γένος όταν ο Νιλ Άρμστρονγκ πριν από 51 χρόνια στις 21 Ιουλίου 1969 πάτησε το πόδι του στην Σελήνη λέγοντας το περίφημο: «Ένα μικρό βήμα για έναν άνθρωπο, ένα μεγάλο άλμα για την ανθρωπότητα.» Έκτοτε αρκετές άλλες επανδρωμένες αποστολές έγιναν στην Σελήνη και σε μια από αυτές στις 16 Απρίλη 1972 ο αστροναύτης Charles Duke, έβγαλε από την Σελήνη καταπληκτικές φωτογραφίες της γης μας και μας έδειξε πόσο εύθραυστη είναι. Από τότε ξεκίνησαν τα οικολογικά κινήματα για την προστασία του πλανήτη μας και θα πρέπει σε όλους να μας γίνει βίωμα η προστασία του περιβάλλοντος. (Είχα την τύχη να δω, να χαιρετίσω και να μιλήσω με αυτόν τον αστροναύτη πριν μερικά χρόνια στο Μέγαρο Μουσικής, όπου έδωσε μια ομιλία).
Ο ανταγωνισμός Σοβιετικής Ένωσης και ΗΠΑ στο διάστημα που άρχισε πριν 60 χρόνια, έδωσε τα κίνητρα για την ανάπτυξης της τεχνολογίας που ζούμε σήμερα. Κάθε ρομαντικό ζευγάρι σήμερα μπορεί να βγάλει μια selfie με το κινητό τηλέφωνο με την πανσέληνο να τους φωτίζει. Θα μπορεί να αφήνει τα ίχνη του με το GPS στο σημείο που έδωσε όρκους αιώνιας αγάπης που συνήθως το καλοκαίρι είναι και όνειρα θερινής νυκτός. Δεν έχει σημασία όμως, ακόμη και ψέματα να λες και ακόμη και αν το καταλαβαίνει, αν τα γλυκόλογα και οι όρκοι γίνονται κάτω από το φως της Πανσελήνου, το θύμα με την δική του επιθυμία θα υποκύψει.
Τα τελευταία χρόνια η λατρεία της Σελήνης μεταφέρθηκε στους αρχαιολογικούς χώρους όπου συρρέουν πολλοί ρομαντικοί να δώσουν όρκους. Μεταξύ αυτών και οι Σκορπιοί στο ζώδιο, οι οποίοι είναι γεννημένοι με ειδικό… softwear γοητείας, το οποίο μάλιστα κάνει αυτόματες… ενημερώσεις στο φως του φεγγαριού. Με άλλα λόγια, αν μέχρι τότε του την είχες γλιτώσει, με μια βόλτα στην Πανσέληνο θα παραδοθείς αμαχητί! Κατά πάσα πιθανότητα θα είναι μια από εκείνες τις νύχτες, που το άλλο πρωί θα τις θυμάσαι και θα αναρωτιόσουν αν όντως έγιναν όλα αυτά. Κι αν τον ρωτήσεις για επιβεβαίωση, εκείνος θα απαντήσει άλλα λόγια να αγαπιόμαστε, ότι αυτό με τη Σελήνη που φαίνεται μόνο η μια της όψη και δεν ξέρεις τι είναι από πίσω, πολύ του τη δίνει.
Τα έγραψα αυτά γιατί Πανσέληνο έχουμε, στους αρχαιολογικούς χώρους τη γιορτάσαμε, διακοπές έρχονται, πολλοί θα δούμε το φεγγάρι είτε από καμιά παραλία είτε από το μπαλκόνι μας, πολλά θα σκεφτούμε για το τι θα κάνουμε ή τι δεν κάναμε.
Καλές διακοπές εύχομαι, πάτε δεν πάτε, και μακριά από τον κορωνοϊό, ο «ΠΑΛΜΟΣ» σας θέλει όλους πίσω.