Κοινωνικός Ορθολογισμός

Από τον τίτλο του το άρθρο φαίνεται να μπλέκει με την φιλοσοφία και δεν κάνετε και πολύ λάθος. Θα αποφύγω, όμως, τις φιλοσοφικές αναφορές και σκέψεις και θα παραμείνω σε μερικές ιδέες που έχουν πρακτική σημασία στη σημερινή ζωή, αλλά και στην πολιτική πραγματικότητα που βιώνουμε.

Aπό μόνες τους οι λέξεις έχουν λίγο – πολύ νόημα για όλους. Η σύνθεσή τους όμως παράγει όντως διάφορα ερωτηματικά και προβληματισμούς και πιστεύω ότι είναι ένα ερέθισμα για παραγωγή νέων ιδεών. Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε περί τίνος πρόκειται θα κάνω μια μικρή αναφορά στις ξεχωριστές έννοιες και θα αρχίσω από τον «ορθολογισμό». Εδώ κάνω μια μικρή παρένθεση να πω ότι η φιλοσοφία είναι ο απώτερος και καθοριστικότερος παράγοντας που ρύθμιζε και συνεχίζει να ρυθμίζει τις κοινωνίες. Δεν το καταλαβαίνουμε, αλλά έτσι είναι. Ο ορθολογισμός λοιπόν, είναι μια φιλοσοφική σχολή σκέψης που δέχεται ως μοναδική πηγή γνώσης τη λογική. Η λογική σκέψη προέρχεται από τη δύναμη του νου και την ικανότητα της αίσθησης να δέχεται ερεθίσματα από το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον.
Πρώτος θεμελιωτής του είναι ο αρχαίος έλληνας φιλόσοφος Παρμενίδης που θεωρούσε ως μοναδικό κριτήριο αλήθειας το λογικό. Τον 17ο αιώνα μ.χ., τον αιώνα της λογικής όπως ονομάστηκε, ο ορθολογισμός συνδέθηκε με την εισαγωγή μαθηματικών μεθόδων στην φιλοσοφία με κύριους εκφραστές τους Καρτέσιο, Λαϊμπνιτζ και Σπινόζα. Όπως είναι γνωστό, τα μαθηματικά στηρίζονται πάνω σε αξιωματικές αρχές που δεχόμαστε χωρίς να μπορούμε να αποδείξουμε την αλήθειά τους. Στη συνέχεια μπαίνει στη μέση η λογική και δημιουργούνται τα μαθηματικά οικοδομήματα που διαμόρφωσαν τον κόσμο μας.
Για να γίνει εφαρμογή του ορθολογισμού στην κοινωνία γίνονται κάποιες αυθαίρετες παραδοχές που βέβαια έχουν να κάνουν και με θρησκευτικές καταβολές. Άλλες παραδοχές ο ορθόδοξος, άλλες ο προτεστάντης, άλλες ο μουσουλμάνος. Στη βάση αυτών των παραδοχών, με τη χρήση του ορθού λόγου, χτίζεται ένα κοινωνικό και πολιτικό οικοδόμημα με την απλή λογική ότι μια άποψη ή πρακτική έχει σαν λογική συνέπεια μια νεότερη πρακτική ή λογική.
Απλοποιώντας πολύ τα πράγματα και φέρνοντάς τα στα καθ’ ημάς, έχουμε σαν δεδομένο ένα πρόβλημα (άσκηση στα μαθηματικά) που θα πρέπει να επιλύσουμε στηριζόμενοι σε ισχύουσες κοινωνικές πρακτικές ή θεωρήματα κατά τα μαθηματικά. Για παράδειγμα, έχουμε μεγάλο οικονομικό έλλειμμα και ο ορθολογισμός απαιτεί περικοπή των εξόδων ώστε αυτό να μειωθεί. Αρχίζουμε περικοπές επί δικαίων και αδίκων. Δεν εξετάζουμε τις κοινωνικές επιπτώσεις των περικοπών. Ούτε και βάζουμε προτεραιότητες για το πού θα γίνουν οι περικοπές.
Πάρτε για παράδειγμα την υγεία. Την εποχή της σπατάλης που έγραφαν για φάρμακο ακόμη και το βιάγκρα, διαδέχτηκε η εποχή της μιζέριας με τεράστιες περικοπές σε όλους τους τομείς της. Ο καθαρός ορθολογισμός σε όλο το μεγαλείο του. Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα, αλλά δεν θα μείνουμε σε αυτά. Βλέπουμε όμως από το παράδειγμα ότι ο ορθολογισμός είχε επίδραση στην κοινωνική ζωή στην ζωή του πολίτη που είναι αυτός που δημιουργεί την κοινωνία και την φιλοσοφική και πολιτική σκέψη.
Με τον όρο κοινωνικός από την άλλη εννοούμε κάθε πράξη ή ενέργεια που έχει σκοπό την ευημερία του ατόμου και σε συνέχεια όλης της κοινωνίας κατά την νεοφιλελεύθερη σχολή σκέψης ή της κοινωνίας και κατ’ επέκταση του ατόμου κατά τους σοσιαλιστές. Οι δύο έννοιες χωριστά φαίνεται να συγκρούονται και να ευρίσκονται περισσότερο σε αντίθεση, παρά σε μια σύνθεση και συνεργασία.
Σε αυτό το σημείο θέλω να εισάγω την έννοια του «Κοινωνικού Ορθολογισμού». Θα ορίζαμε λοιπόν τον κοινωνικό ορθολογισμό ως την τάση στη φιλοσοφική σκέψη και στην κοινωνική πρακτική που σαν αξίωμα (όπως στα μαθηματικά) έχει την ευημερία του ανθρώπου με ταυτόχρονη διαχείριση των κοινωνικών πόρων με την χρήση της λογικής ή του ορθού λόγου. Επιμένω πάλι στο παράδειγμα του συστήματος υγείας. Η ελαχιστοποίηση των δαπανών έχει φέρει σε απόγνωση ασθενείς με βαριά νοσήματα που χρήζουν άμεσης θεραπείας. Βρίσκονται όμως στην ουρά αναμονής για πάνω από έξι μήνες και είναι πιθανότερο να έχουν πεθάνει πριν έρθει η σειρά τους. Εδώ χρειάζεται για την αντιμετώπιση του προβλήματος ο «Κοινωνικός Ορθολογισμός». Γενικά σαν κοινωνία θα πρέπει να εφαρμόσουμε αυτή τη σχολή σκέψης γιατί έτσι φαίνεται ότι θα βγούμε από το τέλμα.
Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι κυβερνήσεις, ακόμη και των μνημονίων, αναφέρονται πάντα και στα κοινωνικά κριτήρια όταν είναι να πάρουν κάποια μέτρα. Το θέμα είναι ότι όταν γίνεται αυτό, ξεχνούν τον ορθολογισμό και πάνε στο άλλο άκρο όπως έγινε με τις μεταγραφές των φοιτητών. Σαν άλλο παράδειγμα σημειώνω ότι με την εξέλιξη των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών ραδιοφώνου και τηλεόρασης και ορθολογικά σκεπτόμενοι, μπορούμε να πούμε ότι θα ήταν καλό να μειωθούν οι θέσεις στο κοινοβούλιο. Πόσες όμως θα πρέπει να είναι; Δεν μπορούμε να πούμε αυθαίρετα, 100 ή 200. Πρέπει να καθορίσουμε τον αριθμό βάσει κάποιων κοινωνικών κριτηρίων. Η απουσία κοινωνικού ορθολογισμού στην σημερινή πολιτική σκηνή φέρνει αυτές τις συγκρούσεις μεταξύ συγκυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης που καταβαράθρωσε το χρηματιστήριο και εκτόξευσε τα spreads.
Πριν δυο εβδομάδες είχα αναδημοσιεύσει άρθρο ενός πτυχιούχου του Πολυτεχνείου Πατρών για την απουσία σύνδεσης Πανεπιστημίου και Βιομηχανίας. Ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ το απορρίπτουν μετά βδελυγμίας και η συγκυβέρνηση δεν έχει επ’ αυτού κανένα συγκεκριμένο σχέδιο. Ο ορθολογισμός υπαγορεύει να γίνει η σύνδεση του πανεπιστημίου με την βιομηχανία και δεν πρέπει να φοβόμαστε αν θα αντιτίθενται το ένα η το άλλο κόμμα ή κάποιες κοινωνικές ομάδες. Εδώ το επιχείρημα της σύνδεσης πανεπιστημίου – βιομηχανίας μπορούμε να το θεωρήσουμε σαν αξίωμα και να προχωρήσουμε περεταίρω για να βρούμε τους κοινωνικούς όρους που θα κάνουν αυτή τη σύνδεση να είναι καρποφόρα για την κοινωνία. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε στην όλη λογική και τα οικονομικά συμφέροντα που πάντα προσπαθούν να επηρεάσουν καταστάσεις. Η πάλη των τάξεων συνεχίζει να υπάρχει, αλλά με πιο εξευγενισμένες μορφές κυρίως στον Δυτικό κόσμο. Για την επιτυχία μιας τέτοιας τακτικής απαιτείται σοβαρή πολιτική σκέψη, αποδέσμευση των πολιτικών από τα οικονομικά συμφέρονται, εισαγωγή καθαρών κανόνων πολιτικού παιχνιδιού. Απαιτεί συνεργασίες, απαιτεί παιδεία, απαιτεί πολιτικό θάρρος και βέβαια πάνω απ’ όλα άτομα που δεν θα φέρουν βάρη που θα προέρχονται από το πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο.

ΥΓ. Κάθε ιδέα και κριτική πάνω σε αυτές τις απόψεις θα είναι ευπρόσδεκτη και θα ήταν εποικοδομητικό να άρχιζε μια συζήτηση στον ΠΑΛΜΟ.