Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος και ο σκοπός της ίδρυσής του

Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος ήταν σωματείο που ίδρυσαν το 1910 στην Αθήνα λογοτέχνες εκπαιδευτικοί και πολιτευόμενοι με σκοπό να βοηθήσουν «να αναμορφθεί με τον καιρό η Ελληνική Εκπαίδευση». Κατά την άποψή τους, η εκπαίδευση θα βελτιωνόταν αν εφαρμοζόταν η διδασκαλία της δημοτικής στα σχολεία και αν καταπολεμείτο ο σχολαστικισμός.

Για την προώθηση των σκοπών τους, εξέδιδαν από το 1911, το Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου και μερικά διδακτικά και εκπαιδευτικά βιβλία. Βασικά οι προσπάθειες στηρίχτηκαν στην εργασία του Μ. Τριανταφυλλίδη, του Αλέξανδρου Δελμούζου και του Δημ. Γληνού. Το 1917 η κυβέρνηση Βενιζέλου ζήτησε από τους διευθύνοντες τον Εκπαιδευτικό Όμιλο να συνεργαστούν με το κράτος για την εφαρμογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Με νομοθετικό διάταγμα καθιερώθηκε τότε η Δημοτική γλώσσα στο δημοτικό και γράφτηκαν νέα αναγνωστικά. Άλλη προσπάθεια εφαρμογής της μεταρρύθμισης έγινε το 1922-25, τελικά όμως έμεινε σε μεγάλ ποσοστό ανεφάρμοστη λόγω των μεγάλων αντιδράσεων που συναντούσε.
Στα 1910, εποχή που η ελληνική αστική τάξη βρίσκεται στη δημιουργικότερή της στιγμή, προπαρασκευάζοντας την εξόρμησή της για την ολοκλήρωση του «εθνικού» της έργου, ιδρύεται ο «Εκπαιδευτικός Όμιλος» για να καταπολεμήσει και να κατανικήσει οριστικά τον πνευματικό μεσαίωνα που κυρίαρχησε στην Ελλάδα όλο το 19ο αιώνα.
Γύρω από τον Εκπαιδευτικό Όμιλο συσσωματώνονται τα πιο ζωντανά και πιο δημιουργικά στοιχεία του τόπου, εθνικιστές του τύπου του Δραγούμη και του Μαβίλη, φιλελεύθεροι και σοσιαλιστικά διαφωτισμένοι αστοί, όπως οι λεγόμενοι κοινωνιολόγοι της εποχής εκείνης. Ακόμα και καθαροί θεωρητικοί σοσιαλιστές σαν τον Σκληρό, παρακολουθούσαν συμπαθητικά και ενισχυτικά το έργο του.
Κυριότερο σύμβολο και όπλο του αγώνα του Εκπαιδευτικού Ομίλου ήταν η γλώσσα.
Αντίπαλοι του δημοτικισμού και του Εκπαιδευτικού Ομίλου υψώνονται τότε η Εκκλησία, το Πανεπιστήμιο και ο παλιός πολιτικός κόσμος, η τριαδική εκπρόσωπηση της μεσαιωνικής παράδοσης, που κρατούσε ψυχικά απομονωμένο και σκλάβο τον Έλληνα μικροαστό και μικροαγρότη καθώς και τον εργατικό και αγροτικό προλετάριο.
Από τη σύγκρουση των δύο αυτών κόσμων φάνηκε να νικάει ο δημοτικισμός, παράλληλα με την πολιτική επικράτηση των διαφωτισμένων αστικών στοιχείων. Έτσι η δεκαπενταετία απ΄το 1910 έως το 1925 μ’όλες τις περιπέτειες των εξωτερικών και εσωτερικών αγώνων, παρουσιάζει μια επίπονη αναγεννητική προσπάθεια μέσα στην ελληνική παιδεία.
Ο «Εκπαιδευτικός Όμιλος» ανήκει στο εποικοδόμημα των πνευματικών αιτημάτων που εκπηγάζουν από το Κίνημα του Γουδί και την προσπάθεια εξαστισμού της χώρας. Η παιδεία – αναγράφεται στο ιδρυτικό του «Ομίλου» – πρέπει να συστήσει τα θεμέλιά της επάνω στα πραγματικά στοιχεία της ελληνικής ζωής, όπως τη διαμόρφωσε η ιστορική εξέλιξη του έθνους. Ο ιδανικός της σκοπός πρέπει να είναι ν’αναπτύξει όσο μπορεί περισσότερο τις σωματικές, πνευματικές και ψυχικές δυνάμεις του σημερινού Έλληνα για να ανθίσει πλούσια και πολύτροπη η ζωή, με βάση τον ανθρωπισμό και τον εθνισμό.
«Την αληθινή νεοελληνική πραγματικότητα και τα νεοελληνικά ιδανικά τα φανερώνουν η νεοελληνική παράδοση, τα λαϊκά τραγούδια, τα παραμύθια, οι θρύλοι, οι παροιμίες, τα νεοελληνικά ήθη και έθιμα και οι ποικίλοι τρόποι ζωής, τα φανερώματα της τέχνης και πρώτ’ απ’ όλα η ζωντανή γλώσσα και η δημιουργική λογοτεχνία. Αυτός ο γνωστός νεοελληνικός κόσμος πρέπει να γίνει θεμέλιο της παιδείας μας.»
Στις καταστατικές αυτές αρχές του Εκπαιδευτικού Ομίλου διατυπώνεται ένα κοινό εκπολιτιστικό πρόγραμμα, που αποτελεί το πνευματικό ισοδύναμο μιας αλλαγής στην κοινωνική δομή της πολιτείας.
Ο «Ε.Ο.» έπαιξε σοβαρό ρόλο και στα τρία στάδια του δημοτικισμού, το γλωσσικό, το εκπαιδευτικό και τέλος το κοινωνικό. Στα δύο πρώτα στάδια όλοι οι πνευματικοί παράγοντες που αγωνίζονταν μέσα από τις γραμμές του, έδωσαν κοινή τη μάχη κατά του γλωσσικού και κοινωνικού συντηρητισμού. Ωστόσο έγινε γρήγορα αισθητό ότι το πρόβλημα της λαϊκής γλώσσας είχε άμεση συνάφεια με αποφασιστικές και κοινωνικές αλλαγές και σαν πρόβλημα προς λύση μετατοπιζόταν στους ώμους μιας καινούργιας ομάδας φορέων πολιτικής εξουσίας με δημοκρατικές δομές, στην οποία μετείχε εκπροσώπηση της εργατικής τάξης. Όταν τα προοδευτικά στελέχη του «Ομίλου» συνειδητοποίησαν επακριβώς το πρόβλημα, επήλθε μοιραία και η διάσπαση μέσα στις γραμμές του.
Οι οπαδοί του γλωσσικού και εκπαιδευτικού δημοτικισμού αδρανοποιήθηκαν και στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του αιώνα μας συνεχίζουν τον αγώνα από τις επάλξεις του «Ε.Ο.» οι οπαδοί του κοινωνικού δημοτικισμού με επικεφαλής τον Δ. Γληνό και συνεργάτες του τον Κ. Σωτηρίου, το ζεύγος Ιμβριώτη και άλλους νεότερους που αποτελούσαν και τη συμπαγή μάζα των στελεχών της δημόσιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
Μέσα στις γραμμές του «Ε.Ο.» μπορούμε να πούμε ότι σφυρηλατήθηκε η προοδευτική σκέψη του Έλληνα δασκάλου που έπλασε τις νεότερες γενιές της Αντίστασης. Γι’ αυτό και το μερίδιό του στους διωγμούς στάθηκε μεγάλο.

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕΣΑ
ΣΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ
ΟΜΙΛΟ
Στη Διακήρυξη της Διοικητικής Επιτροπής του «Ε.Ο.» αναφέρονται: «Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος από το τέλος του 1920 με τις βδομαδιάτικες συγκεντρώσεις, ομιλίες και συζητήσεις των μελών του ήταν σ’αδιάκοπη επαφή με τα ρεύματα των ιδεών που κυκλοφορούσαν και στον τόπο μας και στον έξω πολιτισμένο κόσμο.
»Οι ζυμώσεις αυτές, που έγιναν μάλιστα εντονότερες στα τελευταία τρία χρόνια (1924, 1925, 1926) φέρανε μια ριζική διχογνωμία και μέσα στη Διοικητική Επιτροπή και στον πλατύτερο κύκλο των μελών του Ομίλου.
»Έτσι παρουσιάστηκε από δυο μεριές η απαίτηση ν’ αναθεωρηθούν οι προγραμματικές αρχές του Ομίλου α) από στοιχεία συντηρητικά, που άρχισαν να θεωρούν επικίνδυνα πια για όλη την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση να υπάρχουν μέσα στον Όμιλο μέλη που τείνουν να συσχετίζουν το εκπαιδευτικό πρόβλημα με το κοινωνικό. Τα μέλη αυτά τα θεωρούσαν υπεύθυνα και για τους κρατικούς διωγμούς των μεταρρυθμιστών και β) από στοιχεία ριζοσπαστικά, που ήθελαν ίσα ίσα να ξεκαθαρίσουν την αόριστη και συγκεχυμένη κοινωνιολογική βάση που είχαν ως τώρα τα αιτήματα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Κάθε προσπάθεια να κρατηθεί ο Όμιλος ενωμένος γύρω στο πρόγραμμα του 1914 αποδείχτηκε μάταιη και άσκοπη. Και είναι πολύ χαρακτηριστικό για την προοδοφοβία και την αντιδραστική μεταστροφή των συντηρητικών ότι αυτοί επιμένανε με πείσμα να ξεκαθαριστεί ο Όμιλος από κάθε προοδευτικό στοιχείο.»
(Συνεχίζεται)