Laissez-faire (Let them do as they will = άφησέ τους να κάνουν ότι θέλουν)

Σύμφωνα με ιστορικές αναφορές, η παραπάνω φράση ειπώθηκε για πρώτη φορά το 1689 σε μια συνάντηση του πανίσχυρου Γάλλου υπουργού οικονομικών Jean-Baptiste Colbert (Κολμπέρ) με τον έμπορο Μ. Le Gendre. Ο Colbert ρώτησε πώς το Γαλλικό κράτος θα μπορούσε να βοηθήσει το εμπόριο και ο Le Gendre απάντησε απλά: «Laissez nous faire» που πάει να πει «Άσε μας να δουλέψουμε». Δηλαδή με άλλα λόγια μην παρεμβαίνετε (εσείς, το κράτος) στις δουλειές μας.

Τον  όρο αυτό τον έκανε δημοφιλή ο Γάλλος οικονομολόγος της φυσιοκρατικής σχολής οικονομικής σκέψης (Physiocrat) Vincent de Gournay. Με τον όρο «Φυσιοκρατία» εννοούμε την οικονομική σχολή σκέψης του 16ου αιώνα που πίστευαν ότι υπάρχει μια φυσική δύναμη στον κόσμο που κάνει τους ανθρώπους να ζουν κοινωνική ζωή χωρίς να χάνουν σημαντικές προσωπικές ελευθερίες. Σήμερα η φράση Laissez-faire σημαίνει «Οικονομικός φιλελευθερισμός», που στην οικονομική σφαίρα δραστηριοτήτων προστατεύει ή και ενθαρρύνει την ατομική πρωτοβουλία.
Ο οικονομικός φιλελευθερισμός έχει ταυτιστεί με τη μείωση του κράτους στην οικονομία και απελευθέρωση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας από τη γραφειοκρατία και τις διοικητικές ρυθμίσεις. «Λιγότερο κράτος» φωνάζουν και οι της συγκυβέρνησης Σαμαρά και η τρόικα. Αυτό το λιγότερο κράτος το βλέπουμε σήμερα στην Ευρώπη και το νιώθουμε εμείς στο πετσί μας.
Στα πλαίσια της οικονομικής θεωρίας αναπτύχθηκαν διάφορες σχολές σκέψης όπως ο «Κοινωνικός φιλελευθερισμός», ο «Συντηρητικός φιλελευθερισμός» και από την δεκαετία του 1980 ο «Νεοφιλελευθερισμός». Για να είμαστε ακριβείς υπάρχουν και άλλες σχολές οικονομικής σκέψης, αλλά θα παραμείνουμε σε αυτές γιατί σήμερα αυτές επηρεάζουν τη ζωή μας.
Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός ή σοσιαλφιλελευθερισμός επιδιώκει να εξισορροπήσει την ατομική ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Είναι η επικρατούσα μορφή φιλελευθερισμού στις ΗΠΑ σήμερα. Αντίθετα με τον κλασικό φιλελευθερισμό, εκτός της οικονομίας της αγοράς, πιστεύει πως ο θεσμικός ρόλος του κράτους πρέπει να επεκτείνεται στη διευθέτηση κοινωνικών ζητημάτων όπως η ανεργία, η υγειονομική περίθαλψη και η μόρφωση. Σύμφωνα με τον κοινωνικό φιλελευθερισμό, το καλό της κοινότητας είναι σε αρμονία με την ελευθερία του ατόμου. Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός έχει επίσης συνδεθεί στην Ευρώπη με την υπεράσπιση όλων των ατομικών δικαιωμάτων που δεν ανήκουν στην οικονομική σφαίρα (διαχωρισμός κράτους – εκκλησίας, αποποινικοποίηση της χρήσης ελαφρών ναρκωτικών ουσιών, αναγνώριση δικαιωμάτων στα ζευγάρια του ίδιου φύλου κ.α.).
Σας θυμίζουν τίποτα αυτά; Δεν είναι απαιτήσεις των καιρών μας; Μέχρι και ο Γ. Α. Παπανδρέου έλεγε για την αποποινικοποίηση των ελαφρών ναρκωτικών.
Κοινωνικά φιλελεύθερες πολιτικές υιοθετήθηκαν ευρέως σε μεγάλο μέρος του καπιταλιστικού κόσμου, ιδιαίτερα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο όρος «φιλελεύθερος» έχει διαφορετική έννοια στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Στις ΗΠΑ ο όρος «φιλελευθερισμός» είναι πιο κοντά στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία. Ανάμεσα στις δύο αυτές εκδοχές των φιλελεύθερων ιδεών υπάρχει μια καίρια αντίθεση: Οι οπαδοί του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού επιθυμούν την όσο το δυνατόν μικρότερη έκταση και παρέμβαση του κράτους στην οικονομική και κοινωνική ζωή, μικρότερη φορολογία, χαμηλότερες κρατικές δαπάνες, μικρότερες επιδοτήσεις, αλλά και την υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων οικονομικής ή μη φύσης (ποινικό και οικονομικό έγκλημα, ανεξιθρησκία, σεξουαλικά δικαιώματα κλπ.). Θεωρούν ότι οι μεγάλες κρατικές δαπάνες συνεπάγονται κατασπατάληση πόρων, διαφθορά, συνδιαλλαγή πολιτικού με πολίτη και δημιουργία διογκωμένης κρατικοδίαιτης κομματοκρατίας και κατά συνέπεια σταδιακή καθίζηση της παραγωγικότητας και του ανταγωνισμού, με αποτέλεσμα τη μείωση του εισοδήματος όλων. Στο ίδιο πνεύμα, αντιτίθεται στην απευθείας κρατική οικονομική ενίσχυση των μεγάλων επιχειρήσεων και των τραπεζών.
Στην αντίληψη των οπαδών του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού κεντρική θέση κατέχει η ανάγκη απελευθέρωσης της αγοράς εργασίας από τις υποχρεωτικές και ανελαστικές προστατευτικές δομές και η εξ αυτού ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων (ελεύθερα ωράρια, ελεύθερες εργάσιμες ημέρες (και Κυριακές), ελεύθερες διαπραγματεύσεις (όπως γίνεται με το νόμο Βρούτση) σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης των εργατικών και εργοδοτικών ομάδων, απελευθέρωση των μετακινήσεων μεταξύ θέσεων εργασίας (κινητικότητα) ώστε να καθίσταται πιο κινητική η αγορά και να μην προστατεύονται από το νόμο όσοι έχουν εργασία εις βάρος εκείνων που δεν έχουν (βλέπε απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων).
Επίσης, οι Ευρωπαίοι φιλελεύθεροι πιστεύουν πως ο συνδικαλισμός αποτελεί υπερβολική στρέβλωση για την οικονομία. Έτσι εξηγούνται τα βαθύτερα αίτια για τις απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων.
Από την άλλη πλευρά, οι οπαδοί του αμερικανικού φιλελευθερισμού θεωρούν αναντικατάστατες τις μεγάλες κρατικές δαπάνες, διατεινόμενοι ότι παίζουν αναδιανεμητικό ρόλο υπέρ των πιο αδύναμων οικονομικά ομάδων και μειονοτήτων. Αυτό προσπαθεί να κάνει ο Ομπάμα με το πρόγραμμα κοινωνικής ασφάλισης στις ΗΠΑ που τόσο καταπολεμήθηκε από τους νεοσυντηρητικούς.
Ο κοινωνικός προσανατολισμός των δύο αυτών σχολών οικονομικής σκέψης είναι σχεδόν αντιδιαμετρικός. Από τη μία η στήριξη της δημιουργικότητας και η άρνηση της παρέμβασης όταν δεν παραβιάζεται ο νόμος (ευρωπαϊκός φιλελευθερισμός), ενώ από την άλλη η στήριξη των πιο «αδύναμων» μέσω της κρατικής δαπάνης (αμερικανικός φιλελευθερισμός). Για τον ευρωπαϊκό φιλελευθερισμό εχθρός της ελευθερίας είναι το κράτος, το οποίο περιορίζει την επιχειρηματική δραστηριότητα. Για τον αμερικανικό φιλελευθερισμό η ελευθερία του ατόμου δεν απειλείται από το κράτος, αλλά από τα μονοπώλια και την οικονομική ανισότητα.
Φιλελεύθεροι στοχαστές σαν τον πολιτικό φιλόσοφο Ρόμπερτ Νόζικ και το νομπελίστα οικονομολόγο Μίλτον Φρίντμαν απορρίπτουν τον κοινωνικό φιλελευθερισμό όπως αυτός εκφράζεται στην Αμερική ως ψεύτικο φιλελευθερισμό. Για αυτούς το κράτος δεν έχει δικαίωμα να επεμβαίνει στην οικονομία γιατί καταστρέφει την ελευθερία, αυτοαναιρώντας έτσι αυτό που εκπροσωπεί ο όρος «φιλελευθερισμός». Η ελευθερία, με βάση τις απόψεις αυτές, είναι μία και αδιαίρετη. Η αντίληψη αυτών των διανοητών χαρακτηρίζει σήμερα ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου φιλελευθερισμού έχοντας πάρει το όνομα «νεοφιλελευθερισμός».
Τη «νεοφιλελεύθερη» αντίληψη εφάρμοσαν για πρώτη φορά στην πράξη η κυβέρνηση των Συντηρητικών υπό τη Μ. Θάτσερ στην Μ. Βρετανία και η κυβέρνηση των Ρεπουμπλικάνων υπό τον Ρ. Ρήγκαν στις ΗΠΑ.
Οι ιδέες του Laissez-faire επικρατούσαν σε όλη τους την ένταση στη διάρκεια του μεσοπολέμου. Δεν υπήρχε ίχνος κοινωνικής ασφάλισης, ούτε σταθερότητας στην εργασία. Ο εργαζόμενος ήταν έρμαιο των διαθέσεων του εργοδότη καπιταλιστή. Οι ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί ήταν ο μέγας στόχος κάθε κυβέρνησης όπως εφαρμόζεται και σήμερα με βίαιο τρόπο στην Ελλάδα και επιβάλλεται και στα άλλα κράτη της Ε.Ε. Τα σκληρά οικονομικά μέτρα εναντίον της Γερμανίας μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, σε συνδυασμό με την εξαθλίωση του Γερμανικού λαού έδωσαν την ευκαιρία στην άνοδο του Ναζισμού. Το θέμα είναι ότι ο Ναζισμός σαν ιδεολογία άρεσε σε πάρα πολύ μεγάλο μέρος του Ευρωπαϊκού πληθυσμού. Η Ευρώπη στράφηκε εναντίον του Χίτλερ μόνο μετά την εισβολή της Γερμανίας στην Ρωσία. Το κοινωνικό κράτος που οργάνωσε ο Χίτλερ το ζήλευαν πολλοί άλλοι Ευρωπαίοι. Ακόμη και ο δικός μας Ι. Μεταξάς, μιμούμενος τον Χίτλερ, ίδρυσε το ΙΚΑ.
Έχουμε φτάσει λοιπόν σήμερα σε ένα σημείο όπου με τη φορολογία, τις κοινωνικές περικοπές, τη διάλυση των εργασιακών σχέσεων και την ανεργία, ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού να είναι στα όρια της φτώχιας. Πολλοί πίστευαν ότι τα γεγονότα με την Χ. Αυγή θα μείωναν τα ποσοστά της. Όμως όπως είδαμε στις τελευταίες δημοσκοπήσεις, συνεχίζει να είναι τρίτο κόμμα. Να είστε βέβαιοι ότι αν ηγείτο της Χ. Αυγής κάποιος με πιο αξιόπιστο πολιτικό λόγο, η Χ.Α, θα ήταν το λιγότερο δεύτερο κόμμα με όλες τις συνέπειες στην κοινωνία μας.
Πολλοί σύμβουλοι που σπούδασαν στα πανεπιστήμια που διδάσκονται οι ιδέες του νεοφιλελευθερισμού έρχονται να εφαρμόσουν αυτά που έμαθαν σε διάφορες κοινωνίες χωρίς να λαμβάνουν υπ’ όψη τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες κάθε χώρας. Βλέπουν το άτομο σαν οικονομική μονάδα και κέντρο κόστους και παίζουν με τη ζωή του στην προσπάθεια του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού. Δεν γνωρίζουν όμως ότι ο Δημήτρης του φωτοτυπικού του Υπ. Ανάπτυξης, με την άνεργη γυναίκα, έπαθε εγκεφαλικό και στράβωσε το στόμα του όταν την περασμένη βδομάδα τέθηκε σε διαθεσιμότητα και βαίνει προς απόλυση.