Σειρά εκλαϊκευτικών άρθρων για την Πολιτική Οικονοµία (5) Η εµφάνιση και ανάπτυξη της εµπορευµατικής παραγωγής

Σε αυτά τα κοινωνικά συστήµατα, όµως, η εµπορευµατική παραγωγή δεν ήταν κυρίαρχη γιατί: Πρώτο, η παραγωγή των εµπορευµάτων ήταν περιορισµένη, επειδή κυριαρχούσαν οι φυσικές µορφές παραγωγής. ∆εύτερο, οι προκαπιταλιστικοί τρόποι παραγωγής από την ίδια τους την εσωτερική δοµή, δεν απαιτούσαν τη µετατροπή των προϊόντων της εργα- σίας σε εµπορεύµατα και µπορούσαν να υπάρχουν ανεξάρτητα από το αν υπήρχε ή όχι εµπορευµατική παραγωγή. Τρίτο, στους προκαπιταλιστικούς κοινωνικο-οικονοµικούς σχηµατισµούς η εµπορευµατική µορφή των προϊόντων ήταν ένα ιδιόµορφο «ξένο σώµα», που δε βοηθούσε στο δυνάµωµά τους.

Μόνο στον καπιταλισµό η εµπορευµατική παραγωγή αποχτάει καθολικό χαρακτήρα. Εδώ τα πάντα πωλούνται και αγοράζονται. Αντικείµενο αγοραπωλησίας γίνεται και η ίδια η εργατική δύναµη (Ε∆) του ανθρώπου. Το εµπόρευµα γίνεται «οικονοµικό κύτταρο», ένα στοιχείο που είναι εσωτερικά αναγκαίο για το καπιταλιστικό σύστηµα και που χωρίς αυτό η εµφάνιση και η ύπαρξη του καπιταλισµού είναι κατ’ αρχήν αδύνατη. Στο οικονοµικό αυτό κύτταρο που λέγεται εµπόρευµα εµπεριέχονται τα κύρια χαρακτηριστικά και οι αντιθέσεις του καπιταλισµού. Αυτός είναι ο λόγος που ο Κ. Μαρξ γράφει: «Ο πλούτος των κοινωνιών, όπου κυριαρχεί ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής εµφανίζεται σαν ένας “τεράστιος σωρός εµπορευµάτων” και το ξεχωριστό εµπόρευµα σαν η στοιχειώδικη µορφή του. Γι’ αυτό η έρευνά µας αρχίζει µε την ανάλυση του εµπορεύµατος».

• Τι είναι εµπορευµατική παραγωγή Η εµπορευµατική παραγωγή είναι τέτοια µορφή οργάνωσης της παραγωγής, στην οποία τα προϊόντα παράγονται όχι για την κατανάλωση από τον παραγωγό τους, αλλά προορίζονται για την αγορά, για την πώληση. Εδώ οι οικονοµικές σχέσεις των ανθρώπων εκδηλώνονται µέσω της ανταλλαγής των εµπορευµάτων, διαµέσου της αγοράς.

Η µορφή της παραγωγής δεν µπορεί να διαλέγεται από τους ανθρώπους αυθαίρετα, γιατί εξαρτάται από τις συνθήκες που διαµορφώνονται αντικειµενικά.

 Για την εµφάνιση και την ύπαρξη της εµπορευµατικής παραγωγής απαιτείται ο συνδυασµός δύο προϋποθέσεων:

1ον, είναι ο κοινωνικός καταµερισµός της εργασίας, σύµφωνα µε τον οποίο οι διάφοροι παραγωγοί ειδικεύονται στην παραγωγή καθορισµένων ειδών.

2ον, είναι το οικονοµικό ξεχώρισµα. ∆ηλαδή η εµφάνιση και η ύπαρξη της ατοµικής ιδιοκτησίας στα µέσα παραγωγής και στα προϊόντα της εργασίας.

Υπάρχουν δύο τύποι εµπορευµατικής παραγωγής:

Α) Η ΜΙΚΡΗ εµπορευµατική παραγωγή στηρίζεται:

α) Στη µικρή ιδιοκτησία των ίδιων παραγωγών (αγροτών και βιοτεχνών).

β) Στην προσωπική εργασία των ίδιων των παραγωγών και των µελών των οικογενειών τους. (∆ηλαδή, δεν υπάρχει χρησιµοποίηση και εκµετάλλευση ξένης εργασίας).

 γ) Γίνεται για τη συντήρηση και την εξασφάλιση των ίδιων των παραγωγών και των οικογενειών τους.

δ) Σε αυτή χρησιµοποιούνται χειρωνακτικά ή πολύ απλά µηχανικά µέσα παραγω- γής. ε) Αυτή είναι µικρή κοµµατιασµένη παραγωγή.

Β. Η ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ εµπορευµατική παραγωγή στηρίζεται:

α) Στην ατοµική καπιταλιστική ιδιοκτησία.

β) Στη χρησιµοποίηση και εκµετάλλευση ξένης µισθωτής εργασίας των εργατών.

γ) Γίνεται µε σκοπό το κέρδος και τον πλουτισµό των καπιταλιστών.

δ) Χρησιµοποιεί σύγχρονα µέσα παραγωγής.

ε) Είναι µεγάλη µαζική παραγωγή.

ΤΑ κοινά χαρακτηριστικά και των δύο τύπων εµπορευµατικής παραγωγής είναι:

α) Στηρίζονται στην ατοµική ιδιοκτησία µέσων παραγωγής.

β) Οι οικονοµικές σχέσεις ανάµεσα στους ανθρώπους και τις επιχειρήσεις γίνονται διά µέσου της ανταλλαγής, έχουν στοιχειακό και άναρχο χαρακτήρα.

 • Το εµπόρευµα και οι ιδιότητές του Το κάθε πράγµα, το κάθε προϊόν από µόνο του δεν είναι εµπόρευµα. Ένα πράγµα µπορεί να είναι αξία χρήσης, χωρίς να είναι αξία. Αυτό γίνεται στην περίπτωση που ωφελεί τον άνθρωπο χωρίς τη µεσολάβηση της εργασίας.

 Π.χ. τέτοια είναι ο αέρας, το παρθένο δάσος, τα φυσικά λιβάδια, οι φράουλες κλπ. Ένα πράγµα µπορεί να είναι ωφέλιµο και προϊόν της ανθρώπινης εργασίας χωρίς να είναι εµπόρευµα.

Π.χ. όταν ένας άνθρωπος ικανοποιεί τη δική του ανάγκη µε το δικό του προϊόν δηµιουργεί αξία χρήσης, αλλά δε δηµιουργεί εµπόρευµα.Για να παράγει κανείς εµπόρευµα, δεν πρέπει να παράγει απλώς αξία χρήσης, αλλά αξία χρήσης για άλλους, κοινωνική αξία χρήσης.
 Και όχι απλώς για άλλους. Ο αγρότης του µεσαίωνα παρήγαγε το στάρι που έδινε στο φεουδάρχη αφέντη και το στάρι της δεκάτης για τον παπά. Και όµως, ούτε το στάρι για το φεουδάρχη του, ούτε το στάρι για τον παπά γινόταν εµπόρευµα επειδή παράγονταν για άλλους.

Για να γίνει το προϊόν εµπόρευµα, πρέπει να µεταβιβαστεί µέσω της ανταλλαγής στον άλλο, σε αυτόν που του χρησιµεύει σαν αξία χρήσης. Τέλος, κανένα πράγµα δεν µπορεί να είναι αξία, χωρίς να είναι αντικείµενο χρήσης. Αν είναι ανώφελο, τότε ανώφελη είναι και η εργασία που περιέχεται σε αυτό, δεν υπολογίζεται σαν εργασία και γι’αυτό δεν αποτελεί αξία.

Σύµφωνα µε το Φρ. Ενγκελς:
«Αν κάποιος κατασκευάζει ένα πράγµα που δεν έχει καµιά χρησιµότητα, δηλαδή αξία χρήσης για τους άλλους, τότε ολόκληρη η δύναµη που κατανάλωσε δε δηµιουργεί ούτε κόκκο αξία».

Γι’ αυτό: «Προτού τα εµπορεύµατα µπορέσουν να πραγµατοποιηθούν σαν αξίες, πρέπει να απο- δείξουν ότι είναι αξίες χρήσης».

• Τι είναι το εµπόρευµα «Το εµπόρευµα είναι πριν απ’ όλα ένα εξωτερικό αντικείµενο, ένα πράγµα που µε τις ιδιότητές του ικανοποιεί οποιουδήποτε είδους ανθρώπινες ανάγκες». Ένα πράγµα για να είναι εµπόρευµα πρέπει να πληροί τους εξής όρους:

1. Να µπορεί να ικανοποιεί µια οποιαδήποτε ανθρώπινη ανάγκη.

 2. Να είναι αποτέλεσµα της ανθρώπινης εργασίας.

 3. Το πράγµα αυτό να µην ικανοποιεί τις ανάγκες του ίδιου του παραγωγού του, αλλά να προορίζεται για την αγορά, δηλαδή να ανταλλάσσεται µε άλλα πράγµατα, µέσω της αγοραπωλησίας. Κάθε εµπόρευµα έχει δύο ιδιότητες: Είναι αξία χρήσης και αξία. Η ωφε- λιµότητα ενός πράγµατος το κάνει αξία χρήσης. Η ωφελιµότητα όµως αυτή δεν κρέµεται στον αέρα.

 Καθορίζεται από τις ιδιότητες του σώµατος του εµπορεύµατος και δεν υπάρχει χωρίς αυτό. Χάρη στις φυσικές, χηµικές κλπ. ιδιότητές του το εµπόρευµα µπορεί να ικανοποιεί τη µια ή την άλλη ανάγκη των ανθρώπων. Στις συνθήκες της εµπορευµατικής παραγωγής η αξία χρήσης αποτελεί το υλικό περιεχόµενο του πλούτου, όποια κι αν είναι η κοινωνική µορφή του.

Και δεύτερο, είναι ο υλικός φορέας της αξίας του εµπορεύµατος.Στην αγορά, στη διαδικασία της ανταλλαγής των εµπορευµάτων, γίνεται φανερό ότι όλα τα εµπορεύµατα που διαφέρουν µεταξύ τους σαν αξίες χρήσης, έχουν κάποια κοινή ιδιότητα που επιτρέπει στους ανθρώπους να εξισώσουν το ένα µε το άλλο και να τα ανταλλάσσουν σε καθορισµένες αναλογίες. Σύµφωνα µε τις αστικές θεωρίες οι αναλογίες αυτές καθορίζονται:

1. Από την προσφορά και ζήτηση. Μερικοί αστοί οικονοµολόγοι προσπαθούν να αποδείξουν ότι οι αναλογίες της ανταλλαγής των εµπορευµάτων εξηγούνται µε την προσφορά και τη ζήτηση.Οσο µεγαλύτερη είναι η ζήτηση ενός εµπορεύµατος τόσο πιο ακριβά µπο- ρεί ο κάτοχός του να το πουλήσει στην αγορά. Οι διακυµάνσεις µπορούν να εξηγήσουν µόνο την απόκλιση αυτών των αναλογιών, από κάποιο µέσο-κανονικό επίπεδο, δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν αυτό το ίδιο το επίπεδο.Η θεωρία αυτή δε δίνει απάντηση στο ερώτηµα: πού στηρίζεται η ανταλλαγή στην πε- ρίπτωση που η προσφορά και η ζήτηση εξισορροπούνται.

2. Από το βαθµό ωφελιµότητας. Σύµφωνα µε µια άλλη αστική θε- ωρία οι αναλογίες της ανταλλαγής των εµπορευµάτων εξηγούνται µε το βαθµό ωφελιµότητας των τελευταίων.Αλλά η σύγκριση της ωφελιµότητας είναι δυνατή, µόνο όταν πρόκειται για οµοειδή ή για αλληλοαναπληρωνόµενα προϊόντα. Στις άλλες περιπτώσεις δεν έχει κανένα νόηµα. Π.χ. Πώς µπορεί να συγκρίνει κανείς την ωφελιµότητα της υδραυλικής τουρµπίνας και του ψυγείου. Ασφαλώς δεν µπορεί να γίνει, γιατί τα δύο πράγµατα έχουν εντελώς διαφορετικό προορισµό. Από τα παραπάνω είναι ολοφάνερο ότι τα εµπορεύµατα έχουν µόνο µια κοινή ιδιότητα ότι όλα τους είναι προϊόντα της ερ- γασίας των ανθρώπων. Αυτό που δηµιουργεί την αξία ενός εµπορεύµατος είναι ακριβώς η εργασία που ξοδεύτηκε για την παραγωγή τους. Εποµένως, η αξία του εµπορεύµατος είναι η ενσωµατωµένη σε αυτό κοινωνική εργασία των εµπορευµατοπαραγωγών. Η αξία δηµιουργείται από την εργασία που ξοδεύεται σε όλα τα στάδια της παραγωγής του εµπορεύµατος. Σαν αξίες χρήσης όλα τα εµπορεύµατα είναι διαφορετικά, ενώ σαν αξίες είναι εντελώς οµοιογενή, πράγµα που επιτρέπει στα εµπορεύµατα να εξισώνονται το ένα µε το άλλο στην πορεία της ανταλλαγής. Κάθε εµπόρευµα είναι ένα αγαθό, ένα προ- ϊόν, αλλά κάθε προϊόν και κάθε αγαθό δεν είναι εµπόρευµα.

Σε διάκριση από την αξία χρήσης, η αξία του εµπορεύµατος δεν περιέχει καθόλου φυσική ύλη, αλλά είναι µια καθαρά κοινωνική, οικονοµική ιδιότητα του εµπορεύµατος. Η αξία του εµπορεύµατος εκδηλώνεται µε την ανταλλακτική αξία, η οποία εκφράζει τις αναλογίες στις οποίες ανταλλάσσονται τα προϊόντα. Η αξία και η ανταλλακτική αξία συνδέονται στενά, αλλά δεν είναι ταυτόσηµες. Η αξία είναι η εσω- τερική ιδιότητα, η ουσία του εµπορεύµατος, ενώ η ανταλλακτική αξία είναι η εξωτερική έκφραση της αξίας του.

Η αξία είναι το περιεχόµενο και η ανταλλακτική αξία η µορφή του εµπορεύµατος. – Επόµενο: Το χρήµα. Σύντοµη ιστορική αναδροµή. Υ.Γ. Να σταµατήσει τώρα η δίωξη του κοµµουνιστή δήµαρχου Πάτρας Κώστα Πελετίδη! ∆ικάζεται επειδή αγωνίζεται για… «να προσπορίσει στους εργαζόµενους του ∆ήµου παράνοµο όφελος» (∆ηλαδή, ο ∆ήµαρχος µπήκε εµπόδιο µε αυτή του τη στάση, σε απολύσεις εργαζοµένων.)!!!

 • Στο πλευρό του εργατικά σωµατεία – Συγκέντρωση και πορεία στο δικαστικό µέγαρο Θυµίζουµε τι ακριβώς είχε καταθέσει µεταξύ άλλων στον Ανα- κριτή σε υπόµνηµά του, τον Οκτώβριο του 2014: «…Είµαστε αντί- θετοι µε τις ελαστικές σχέσεις εργασίας και διεκδικούµε µόνιµη σταθερή δουλειά µε δικαιώµατα, µονιµοποίηση όλων των συµβασι- ούχων στους ΟΤΑ, χωρίς όρους και προϋποθέσεις (σας επισυνά- πτουµε προς ενηµέρωσή σας την υπ’ αρ. 5207/161311/22-10-2014 επιστολή µας στο Υπουργείο Εσωτερικών).

Στον ∆ήµο Πατρέων έχουµε 324 εργαζόµενους Ι∆ΑΧ, που µονιµοποιήθηκαν µέσω της διαδικασίας του ΑΣΕΠ, καθ’ όλα νόµιµοι. Θέµα ανοχής ή συγκάλυψης πλαστών δικαιολογητικών δεν υφίσταται. Σας γνωρίζουµε ότι η δια- δικασία αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη, µε πάνω από το 90% του προσωπικού να έχει ελεγχθεί… Επίσης πρέπει να γνωρίζετε ότι στη διάθεση της Ενιαίας Αρχής Πληρωµών υπάρχει όλο το ηλεκτρονικό αρχείο µε πλήρη στοιχεία, για όλους τους υπαλλήλους του ∆ήµου. Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, αρνηθήκαµε ως δηµοτική αρχή να δώσουµε τους ατοµικούς φακέλους για επανέλεγχο, δίνοντας αντί- στοιχες εντολές στις διοικητικές υπηρεσίες του ∆ήµου. Αυτή είναι και η θέση του ∆ηµοτικού Συµβουλίου που εκφράστηκε µε την αν- τίστοιχη απόφασή του 405/24-9-2014…»