Από τον Δημόκριτο στον Μάρξ

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ - ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ
Από τον Δημόκριτο στον Μάρξ

Υλισμός. Βασική κατεύθυνση της φιλοσοφίας που βρίσκεται σε αντίθεση με τον ιδεαλισμό. Κάποιοι άνθρωποι πιστεύουν ακόμα, ότι ο υλισμός είναι μια άποψη, που εξυμνεί τα υλικά οφέλη και τις απολαύσεις, ενώ υποτιμάει τις πνευματικές προσπάθειες και τα ιδανικά. Έτσι παρουσιάζεται από τους εχθρούς της η υλιστική φιλοσοφία από τον Πλάτωνα κιόλας, εδώ και δυο χιλιαδες χρόνια.

«Με την λέξη υλισμός ο φιλισταίος εννοεί το φαγοπότι, το μεθύσι, την οφθαλμοπορνεία, την σαρκική ηδονή, την αλαζονεία, την λατρεία του χρήματος, την τσιγκουνία, την πλεονεξία, την κερδοσκοπία και τις χρηματιστιριακές απάτες, κοντολογής όλα τα βρωμερά ελαττώματα, που δούλος τους είναι σιωπηρά ο ίδιος. Και με τον ιδεαλισμό εννοεί την πίστη στην αρετή, την αφηρημένη αγάπη στον άνθρωπο και γενικά σε έναν “καλύτερο κόσμο”. Και με αυτό κοκορεύεται μπροστά στους άλλους, αλλά όμως τον πιστεύει το πολύ-πολυ τόσο, όσο βαστά η αποχαύνωσή του ή η χρεωκοπία του, κάτι που αναγκαστικά ακουλουθεί ύστερα απο τις συνηθισμένες του ”υλιστικές” ακολασίες, τραγουδώντας ταυτόχρονα τον αγαπημένο του σκοπό. Τι είναι ο άνθρωπος μισός ζώο, μισός άγγελος.» Γιοχάνες Μέσνερ

Πράγματι, ο υλισμός και ιδιαίτερα ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός δεν έχει απολύτος καμιά σχέση με μια τέτοια αντίληψη. Ο όρος «υλισμός» χαρακτηρίζει μια φιλοσοφική άποψη και όχι ένα ηθικό φρόνημα. Η βασική αρχή του υλισμού,σε όλες τις διαφορετικές ιστορικές μορφές του, είναι να παρατηρούμε τον αντικειμενικό κόσμο ετσι όπως πραγματικά είναι,χωρίς φανταστικές υποθέσεις.
Με άλλα λόγια. Ο υλισμός εξηγεί τον κόσμο από αυτό που είναι, με βάση τις δικές του νομοτελειακές αλληλοεξαρτήσεις. «Βέβαια, υλιστική άποψη της φύσης δεν σημαίνει τίποτα άλλο, παρά την αντίληψη για την φύση, έτσι όπως αυτη υπάρχει χωρίς ξένα συστατικά» έγραφε ο Ένγκελς. Η υλιστική αντίληψη βρίσκεται έτσι σε πλήρη συμφωνία με τις πρακτικές εμπειρίες των ανθρώπων, με την υγιή ανθρώπινη λογική, αλλά και με την επιστήμη.
Κατά βάση, κάθε λογικός άνθρωπος αντιμετωπίζει μ’ αυτόν τον τρόπο τα πράγματα και τις καταστάσεις της πρακτικής ζωής, συμπεριφέρεται αυθόρμητα υλιστικά. Ακόμα κι ο πιο άκαμπτος ιδεαλιστής πηγαίνει στον οδοντογιατρό όταν έχει πονόδοντο, τρώει και πίνει και δε ξεχνάει να παίρνει αέρα. Αλλά η υλιστική φιλοσοφία δεν μπορεί να αρκεστεί στις κρίσεις τις υγειούς ανθρώπινης λογικής. Γιατί τοποθετεί σφαιρικά το ζήτημα για τον κόσμο σα σύνολο: είναι ο κόσμος από τη φύση του υλικός ή μήπως είναι το δημιούργημα ενός υπερφυσικού πνεύματος; Και σ’ αυτό η ανθρώπινη λογική και η πρακτική εμπειρία δε θα μπορούσαν από μόνες τους να μας βοηθήσουν. Για να λύσουν αυτό το ζήτημα, το βασικό ζήτημα της φιλοσοφίας, η φιλοσοφική σκέψη, η φιλοσοφική επεξεργασία, χρειάστηκαν τα αποτελέσματα πολλών επιστημόνων.
Ο υλισμός ξεκινάει πάντα από το ότι ο κόσμος είναι από τη φύση του υλικός, υπάρχει ανεξάρτητα και έξω από την ανθρώπινη συνείδηση και δεν είναι δημιούργημα ενός υπερφυσικού πνεύματος. Υπήρχε πριν από τον άνθρωπο και υπάρχει ανεξάρτητα από το εάν η ανθρώπινη συνείδηση τον γνωρίζει ή όχι. Ο υλισμός έχει ήδη μια μακριά ιστορία. Εμφανίστηκε μαζί με την εμφάνιση της φιλοσοφικής σκέψης γενικά. Αναπτύχθηκε συστηματικά τον 6ο αιώνα π.Χ στην αρχαία Ελλάδα. Έλληνες φιλόσοφοι Θαλής (624-545π Χ), Αναξίμανδρος (610-545πΧ), Αναξιμένης ( 585-525 πΧ), Ηράκλειτος (540-480 πΧ), Εμπεδοκλής (483-430 πΧ) και άλλοι, προσπάθησαν να ανάγουν το σύνολο των φαινομένων σε ένα πρωταχρικό υλικό, σε μια πρωταρχική ύλη που ωρίσκεται στη βάση όλων αυτών και να εξηγήσουν, έτσι υλιστικά τον κόσμο.
Στο ζενίθ του αρχαίου υλισμού έφτασε η φιλοσοφία του Δημόκριτου. Ήταν ένας από τους πιο μορφωμένους στοχαστές της εποχής του. Η διδασκαλία του, για τη δόμιση όλόκληρου του υλικού κόσμου από τα άτομα, ήταν μια μεγαλοφυής υπόθεση, που πρόλαβε ουσιαστικές γνώσεις των μετέπειτα φυσικών επιστημών. «Ο Λεύκιππος και ο μαθητής του Δημόκριτος υποστηρίζουν ωστόσο ότι τα στοιχεία είναι το πλήρες και το κενόν που τα ονόμασαν Ον και μη Ον… Από τα στοιχεία αυτά το πλήρες και το στερεό (δηλαδή τα άτομα) είναι το Όν. Το κενόν και το αραιό είναι το μη Ον. Γι αυτό υποστηρίζουν ότι αυτά είναι τα υλικά αίτια των όντων έτσι και οι φιλόσοφοι ισχυρίζονται ότι οι διαφορές ( δηλαδή τα άτομα) είναι οι αιτίες όλων των άλλων. Οι διαφορές αυτές – λένε – είναι το σχήμα η τάξη η θέση». Έτσι χαρακτήριζε ο Αριστοτέλης την ατομική θεωρία του Δημόκριτου.
Στον Μεσαίωνα παρόλο που η θρησκεία και η θεολογία κυριάρχησαν στην πνευματική ζωή της φεουδαρχικής κοινωνίας στην Ευρώπη, οι ιδέες του υλισμού δεν πέρασαν κάτω απ’ τον έλεγχό τους. Εισβάλανε μάλιστα στη θεολογία και άρχισαν να την αποσυνθέτουν. Μια καινούρια άνθηση του υλισμού αναπτύχθηκε στη βάση της εμφανιζόμενης καπιταλιστικής κοινωνίας, σαν έκφραση των προσπαθειών της προοδευτικής αστικής τάξης στον αγώνα της κατά της φεουδαρχικής κοινωνίας. Η αστική υλιστική φιλοσοφία ήταν στενά δεμένη με τη φυσική επιστήμη και έβαλλε κατά της θεολογίας και της θρησκείας. Οι Άγγλοι υλιστές, Φράνσις Μπέικον (1561-1626), ο Τόμας Χομπς (1588 – 1679), ο Τζον Λοκ (1632 – 1704) και άλλοι, θεμελίωσαν το ρόλο της εμπειρίας, της παρατήρησης και του πειράματος σαν γνωστικά μέσα στην έρευνα της φύσης. Οι Γάλλοι υλιστές, Ζιλιέν Ορφαί Ντε Λα Μετρί (1709 – 1751), ο Πάουλ Χάινριχ Ντίντριχ Φον Χολμπαχ (1723 – 1789), Κλοντ Αντριέν Ελβέτιους (1715 – 1771) και Ντενίς Ντιντερό (1713 – 1784), ανέπτυξαν την υλιστική κοσμοθεωρία σε ένα σφαιρικό φιλοσοφικό σύστημα. Εδώ ο κόσμος θεωρήθηκε σαν ένα σύστημα αλληλοεξαρτώμενων υλικών σωμάτων, που κινέιται στο χωρο και το χρόνο σύμφωνα με τους νόμους της μηχανικής, και δεν του χρειάζεται καμιά υπερφυσική δύναμη ούτε για την ύπαρξη ούτε για την κίνησή του.
Το ανώτερο στάδιο ανάπτυξης του αστικού υλισμού ήταν η φιλοσοφία του Φόυερμπαχ. Ο Φόυερμπαχ ανανέωσε τον υλισμό σε αντιπαράθεση με τον ιδεαλισμό της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας, κυρίως των φιλοσοφικών απόψεων των Καντ, Φίχτε και Χέγγελ. Επέκτεινε και βάθυνε τα φυσικοεπιστημονικά και γνωσιοθεωρητικά θεμέλια του υλισμού και δημιούργησε έτσι σοβαρές προϋποθέσεις για το πέρασμα σε ένα ποιοτικά καινούριο στάδιο ανάπτυξης του υλισμού, στο διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό. Ο αστικός υλισμός, που ανάπτυξαν και εκπροσώπησαν οι φιλόσοφοι της αστικής τάξης στον αγώνα κατά του φεουδαρχικού συστήματος ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα της φιλοσοφικής σκέψης, ακόμα και αν παρουσίασε αναπόφευκτα ουσιαστικές ελλείψεις και καποιες ασυνέπειες. Μόνο στο διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό μπόρεσαν να υπερνικηθούν οι περιορισμοί, μονομέρειες και ασυνέπειες του προηγούμενου υλισμού.
Με το διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό ο Μάρξ και ο Ένγκελς ολοκλήρωσαν το οικοδόμημα της υλιστικής φιλοσοφίας. Έτσι δημιούργησαν το σύγχρονο, συνεπή υλισμό, που εξηγεί υλιστικά όχι μόνο τη φύση, αλλά και την κοινωνία και την σκέψη. «Η μεγαλοφυία των Μαρξ και Ένγκελς, βρίσκεται ακριβώς», έργαφε ο Λένιν, «στο ότι αυτή στη διάρκεια μια μεγάλης περιόδου, σχεδόν μισού αιώνα, ανέπτυξαν παραπέρα τον υλισμό, έσπρωξαν μπροστά τη μία φιλοσοφική βασική κατέυθυνση, δεν σταμάτησαν στην επανάληψη ήδη λυμένων γνωσεοθεωρητικών προβλημάτων, αλλά πέρασαν με συνέπεια τον υλισμό. Η μεγαλοφυία τους βρίσκεται στο ότι έδειξαν, πως πρέπει κανείς να περάσει τον ίδιο υλισμό στο χώρο των κοινωνικών επιστημών…». Ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός δεν περιορίζεται στο να εξετάσει, αν και πως μπορούν οι άνθρωποι να γνωρίσουν την πραγματικότητα. Συμπεριλαμβάνει, για πρώτη φορά στην ιστορία της φιλοσοφικής σκέψης και τη δράση των ανθρώπων, την κοινωνική πρακτική μέσα στη φιλοσοφία. Μέσα από αυτό έγινε δυνατό, να κατανοηθεί και να εξηγηθεί και η ανθρώπινη κοινωνία μέσα από την ίδια, απ’ τις δικές της νομοτελειακές αλληλοεξαρτήσεις δηλαδή υλιστικά.
Η κοινωνία είναι ένα ποιοτικό νέο στάδιο εξέλιξης της φύσης, που πριν απ’ όλα χαρακτηρίζεται από το σύνολο των υλικών κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών σχέσεων. Αυτές όμως δεν είναι αποτέλεσμα της φυσικής εξέλιξης, προέρχονται από την υλική πρακτική δραστηριότητα των ανρθώπων. Η μαρξιστική φιλοσοφία μπόρεσε να αποκαλύψει αυτή την αλληλουχία. Διέκρινε τη σημασία της επαναστατικής, της πρακτικής κριτικής δραστηριότητας. Έτσι ξεπέρασε τη βασική έλλειψη όλων των μέχρι τότε υλισμών. Εφαρμοσμένες με συνέπεια οι φιλοσοφικές θέσεις της υλικότητας και νομοτέλειας του κόσμου, της δυνατότητας γνωριμίας του και αλλαγής του μέσα από ενεργητική πρακτική δραστηριότητα, οδηγούν στην αναγνώριση του κοσμοϊστορικού ρόλου της εργατικής τάξης σα δημιουργού της κομμουνιστικής κοινωνίας. Έτσι υπερνικιέται ο παθητικός χαρακτήρας της προηγούμενης φιλοσοφίας. Η φιλοσοφία γίνεται ένα εργαλείο της επαναστατικής αλλαγής του κόσμου.
– Δημόκριτος: γέννηση 460 π.Χ., απεβίωσε 370 ή 360 π.Χ.
– Καρλ Μαρξ: γέννηση 5 Μαΐου 1818, απεβίωσε 14 μαρτίου 1883

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

Πήγαινε στην κορυφή