Επιστολή στον εγγονό μου, γράφει ο Θανάσης Καμπισιούλης

Είναι ευκολότερο να δώσεις μια συμβουλή όταν σου ζητηθεί ή να ζητήσεις μια συμβουλή όταν χρειαστείς βοήθεια; Βρίσκω δύσκολο και το ένα και το άλλο. Όταν μου ζητούν συμβουλή θυμάμαι ένα Βρετανό συγγραφέα που έλεγε: «Πάντα συμβουλεύω τους ανθρώπους να μη δίνουν συμβουλές». Έτσι, αν μου ζητούσαν να γράψω μια επιστολή για τα εγγόνια μου, που αναπόφευκτα θα περιείχε συμβουλές, μάλλον θα άφηνα τη σελίδα λευκή. Γι’ αυτό, ίσως, μου φάνηκε χρήσιμη η επιστολή του Ουμπέρτο Έκο όταν ένα ιταλικό περιοδικό ζήτησε από δεκατέσσερις προσωπικότητες του πνεύματος να γράψουν μια επιστολή για το 2014. Ο Ουμπέρτο Έκο έγραψε την παρακάτω επιστολή στον εγγονό του.

Αγαπητό μου εγγονάκι,
Δεν θα ήθελα αυτή η χριστουγεννιάτικη επιστολή να θεωρηθεί υπερβολικά συναισθηματική ή ότι έχει σκοπό να σε νουθετήσει σχετικά με την αγάπη για τους συνανθρώπους μας, για την πατρίδα, για τον κόσμο και όλα τα συναφή. Δεν θα έδινες καμιά σημασία και όταν θα έφτανε η στιγμή να θέσεις σε εφαρμογή όλα αυτά, (εσύ έφηβος κι εγώ στο επέκεινα), το σύστημα αξιών θα είχε αλλάξει τόσο πολύ, που πιθανότατα οι συμβουλές μου θα προέκυπταν ξεπερασμένες.
Γι’ αυτό, θα ήθελα να επικεντρωθώ σε μια μόνο συμβουλή, την οποία μπορείς να ακολουθήσεις ακόμη και τώρα, ενώ σερφάρεις στο iPad σου. Κι ούτε θα κάνω το λάθος να σου το υποδείξω, όχι γιατί θα φαινόμουν ένας παππούς βαρετός, αλλά γιατί το ίδιο κάνω και εγώ. Είναι αλήθεια ότι αν θέλεις να μάθεις ποιος ήταν ο Καρλομάγνος, δεν έχεις παρά να πατήσεις μερικά πλήκτρα και το Διαδίκτυο σου το λέει αμέσως. Επειδή νομίζεις ότι ο υπολογιστής μπορεί να σου απαντάει οποιαδήποτε στιγμή, ελλοχεύει ο κίνδυνος να χάσεις το ενδιαφέρον να βάζεις πράγματα στο μυαλό σου. Είναι σαν να λέμε ότι, επειδή έχεις μάθει πως για να πας από την τάδε οδό στη δείνα, υπάρχουν το λεωφορείο ή το Μετρό, που σου επιτρέπουν να μετακινηθείς χωρίς κόπο – το οποίο βεβαίως εξυπηρετεί και κάντο κάθε φορά που βιάζεσαι – για τον λόγο αυτό δεν χρειάζεται πλέον να περπατάς. Αν όμως δεν περπατάς αρκετά, γίνεσαι «άτομο με ειδικές ανάγκες», όπως χαρακτηρίζουμε σήμερα τους ανθρώπους που βρίσκονται σε αναπηρικό καροτσάκι.

Η μνήμη είναι ένας μυς, όπως εκείνοι των ποδιών, και αν δεν τον εκγυμνάζεις, ατονεί κι έτσι, από πλευράς εγκεφάλου, γίνεσαι άτομο με ειδικές ανάγκες, δηλαδή, για να μιλήσουμε ειλικρινά, ένας ηλίθιος. Κι επειδή για όλους ελλοχεύει ο κίνδυνος να πάθουν Αλτσχάιμερ όταν γεράσουν, ένας τρόπος για να αποφύγουν αυτό το δυσάρεστο ατύχημα είναι να εξασκούν πάντοτε τη μνήμη τους. Δεν πρέπει να γνωρίζεις μόνο τους σημερινούς ποδοσφαιριστές της Ρόμα, αλλά και των άλλων ομάδων, ίσως και ομάδων του παρελθόντος. Μάθε τι συνέβη πριν τη γέννησή σου. Όλοι ερχόμαστε στη ζωή όταν πολλά πράγματα έχουν ήδη συμβεί πριν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, και είναι σημαντικό να μάθουμε τι έχει συμβεί πριν εμείς γεννηθούμε. Αυτό είναι αναγκαίο, για να κατανοήσουμε καλύτερα γιατί σήμερα συμβαίνουν πολλά νέα πράγματα.
Λοιπόν, το σχολείο, εκτός από τις προσωπικές σου αναγνώσεις, θα έπρεπε να σου διδάσκει να απομνημονεύεις αυτά που συνέβησαν πριν τη γέννησή σου. Φαίνεται όμως ότι δεν το κάνει καλά. Αλλά γιατί είναι τόσο σημαντικό να γνωρίζουμε τι συνέβη πριν; Διότι, πολλές φορές ό,τι συνέβη στο παρελθόν σου εξηγεί γιατί ορισμένα πράγματα συμβαίνουν σήμερα, και οπωσδήποτε είναι ένας τρόπος για να εμπλουτίζουμε τη μνήμη μας. Πρόσεξε! Αυτό δεν μπορείς να το κάνεις μόνο με τα βιβλία και τα περιοδικά, αλλά και με το Ίντερνετ, το οποίο μπορούμε να το χρησιμοποιούμε όχι μόνο για να κάνουμε Chat με τους φίλους μας, αλλά, (λέμε τώρα) και με την Ιστορία του κόσμου. Θα έλθει η μέρα που θα είσαι ηλικιωμένος και θα νιώθεις ότι έχεις ζήσει χίλιες ζωές, γιατί θα είναι σαν να ήσουν παρών στη Μάχη του Βατερλό, ότι παρακολούθησες τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα. Αντίθετα, άλλοι φίλοι σου, οι οποίοι δεν θα έχουν καλλιεργήσει τη μνήμη τους, θα έχουν ζήσει μια μόνο ζωή, τη δική τους, που θα πρέπει να ήταν και πολύ μελαγχολική και στερημένη από μεγάλες συγκινήσεις.»

Τα παραπάνω αποσπάσματα της επιστολής σίγουρα δεν είναι όλα όσα θα ήθελα να πω στον εγγονό μου. Μας βοηθούν όμως αναφορικά με τον προβληματισμό σχετικά με τις Νέες Τεχνολογίες και τη σημασία της μνήμης. Πόσες φορές άλλωστε δεν ακούμε κάθε μέρα ότι «τα παιδιά σήμερα είναι όλη τη μέρα με το κινητό» και «δεν μαθαίνουν τίποτα στο Σχολείο»… Επειδή θεωρεί πως ούτε το Διαδίκτυο μπορεί να υποκαταστήσει τη γνώση, ούτε οι υπολογιστές το μυαλό μας, προτρέπει τις νέες γενιές να μαθαίνουν απομνημονεύοντας. Μάλλον όμως δεν εννοεί αυτό που το Σχολείο μας προτρέπει να κάνουμε, την παπαγαλία.
Δεν μας ζήτησε κανένας να γράψουμε μια επιστολή, ούτε να συμβουλέψουμε τα νέα παιδιά. Αυτό όμως δεν μας εμποδίζει να απολαύσουμε το πνεύμα του σπουδαίου Ιταλού στοχαστή και να σκεφτούμε μήπως κάποιες βασικές αρχές μάθησης πρέπει να μας απασχολήσουν σοβαρά αν ακόμη ενδιαφερόμαστε για μορφωμένους και με ουσιαστική κριτική ικανότητα πολίτες. Δεν είναι κάθε τι παλιό οπισθοδρομικό και συντηρητικό, ούτε κάθε νέο κακό και παράλογο. Όσο δύσκολο κι αν είναι, έχει αξία να δίνουμε την συμβουλή όταν μας ζητηθεί αλλά και να μην διστάζουμε να ζητούμε αν θεωρούμε πως η γνώμη κάποιου φίλου μας είναι χρήσιμη.

• Αν θέλετε να επικοινωνήσετε μαζί μου: eetsi@windowslive.com