Τα τζάκια των φτωχών, του Β. Ντάλη

Υπάρχει μια εφαρμογή, η AirVisual, η οποία ενημερώνει για την ποιότητα του αέρα σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Είναι χρήσιμη όχι μόνο σε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού αλλά σε όλους μας. Γιατί ο αέρας που αναπνέουμε (και το νερό που πίνουμε) είναι οι κρισιμότεροι παράγοντες του περιβάλλοντός μας. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, η ατμοσφαιρική ρύπανση ευθύνεται για το 20% των πρόωρων θανάτων σε 19 πόλεις των δυτικών Βαλκανίων.

Σύμφωνα με την εφαρμογή AirVisual, οι πρωτεύουσες των Βαλκανικών χωρών βρίσκονται στις δέκα πρώτες θέσεις των πιο ρυπογόνων πόλεων του κόσμου. Το Σαράγεβο, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, βρέθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στην πρώτη θέση, ενώ το Βελιγράδι κατέλαβε την όγδοη. Τα φαινόμενα δεν είναι μεμονωμένα. Πυκνό τοξικό νέφος έχει εγκατασταθεί πάνω από τα Βαλκάνια, με πόλεις όπως το Σαράγεβο, η Πρίστινα, το Βελιγράδι και τα Σκόπια να ασφυκτιούν.
Οι αιτίες πολυποίκιλες: λιγνιτικοί σταθμοί, βιομηχανίες, απαρχαιωμένοι στόλοι αυτοκινήτων, έλλειψη μέσων μαζικής μεταφοράς… Αλλά τον χειμώνα το πρόβλημα επιδεινώνεται καθώς η οικιακή θέρμανση με ξύλο ή κάρβουνο έως και λάστιχα αυτοκινήτων ή πλαστικά απορρίμματα, απελευθερώνει μικροσωματίδια στην ατμόσφαιρα. Σε φτωχές γειτονιές της Αθήνας, σε γειτονιές προσφύγων, καίνε υλικά από εγκαταλελειμμένα σπίτια, οικοδομές, υλικά από κάδους ανακύκλωσης. Γεμάτα χρώματα και ποτισμένα με τοξικά υλικά, γίνονται αναγκαστικό μέσο θέρμανσης όταν ο θάνατος από το κρύο είναι ο άμεσος κίνδυνος. Ο έμμεσος δεν φαίνεται. Άγνοια ή και ανάγκη μαζί, καθώς το κόστος για πιο καθαρές μορφές ενέργειας είναι τεράστιο.
«Ξέρω ότι είναι ρυπογόνο. Δεν είμαι βλάκας», λέει ο Τράγιαν Νεστορόφσκι, μηχανικός που ζει στο Λίσιτσε, εργατικό προάστιο των Σκοπίων, όπου σχεδόν το σύνολο των κατοίκων ζεσταίνεται με ξύλα. «Αλλά, η άλλη επιλογή είναι να ζεστάνω το σπίτι με ηλεκτρική ενέργεια και είναι πολύ ακριβή». Η ηλεκτρική ενέργεια είναι πολύ ακριβή σε μία χώρα όπου ο μέσος μισθός βρίσκεται στα 500 ευρώ και όπου λίγοι έχουν πρόσβαση στην κεντρική θέρμανση: σύμφωνα με το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, περισσότεροι από το 60% των κατοίκων των δυτικών Βαλκανίων χρησιμοποιούν στερεά καύσιμα.
Στην κατάσταση αυτή συμβάλλει και η γεωμορφολογία. Το Σαράγεβο και τα Σκόπια είναι περικυκλωμένα από βουνά που παγιδεύουν τη ρύπανση και δεν της επιτρέπουν να διαλυθεί. Η πρωτεύουσα της Βοσνίας είναι μία κοιλότητα, όπου καπνίζουν δεκάδες χιλιάδες καπνοδόχοι, παγιδεύοντας τους 340.000 κατοίκους, για τους οποίους η μόνη λύση είναι η φυγή. Η Σακίμπα Σάχμαν, 60 ετών, παίρνει όποτε μπορεί το τελεφερίκ για να ανέβει σε υψόμετρο 1.160 μέτρων στο όρος Τρέμπεβιτς, πάνω από τον θόλο που σχηματίζει το νέφος, εκμεταλλευόμενη τη μείωση κατά 50% της τιμής του εισιτηρίου που θα ισχύσει μέχρι το τέλος του Ιανουαρίου. «Ερχόμαστε για να περάσουμε μερικές ώρες για να αερίσουμε τα πνευμόνια μας», λέει. Στην πόλη, αποφεύγει να κυκλοφορήσει, «η ρύπανση είναι φοβερή, πολλά αυτοκίνητα, όλα είναι βρώμικα, γκρίζα, καταθλιπτικά».
Σύμφωνα με τον Άνες Πόντιτς, πρόεδρο της οργάνωσης Eko-Akcija, πρέπει να δοθούν επιδοτήσεις για να αντικατασταθούν δεκάδες χιλιάδες ξυλόσομπες, που είναι αναποτελεσματικές και επικίνδυνες. «Αυτοί που πληρώνουν το μεγαλύτερο τίμημα είναι οι φτωχότεροι, που έχουν μία ξυλόσομπα σε ένα μόνο δωμάτιο του σπιτιού. Οι αναθυμιάσεις μένουν στο εσωτερικό και τους δηλητηριάζουν».
Στην Βόρεια Μακεδονία, η εφαρμογή My Air, του Γκόργιαν Γιοβανόφσκι, είναι η πιο δημοφιλής στη χώρα και οι μαθητές διαδηλώνουν συστηματικά εδώ και μερικές εβδομάδες. «Τον χειμώνα, η μισή τάξη απουσιάζει λόγω προβλημάτων στους πνεύμονες. Δεν είναι φυσιολογικό». Στην Σερβία, το αντιπολιτευτικό κίνημα Ne davimo Beograd (Ας μην πνίγουμε το Βελιγράδι) καλεί σε διαδηλώσεις κατά των αρχών «που προσποιούνται ότι δεν βλέπουν ένα πρόβλημα ορατό, κατά κυριολεξία ορατό».
Στην ελληνική επαρχία τα τζάκια καίνε στο φουλ. Αλλά και στην Αθήνα, με την τιμή του πετρελαίου στα ύψη, τα καλοριφέρ δεν πολυανοίγουν. Τα καυσόξυλα είναι πιο φτηνά. Η περιεκτικότητα του αέρα σε αιωρούμενα σωματίδια αυξάνεται αλματωδώς τις κρύες μέρες του χειμώνα κι αυτό το νιώθουν καλά όσοι έχουν αναπνευστικά προβλήματα…
Το να ζητάμε να καταργηθούν τα τζάκια και οι ξυλόσομπες όμως, είναι πολιτική και κοινωνική μυωπία, αν δεν είναι υποκρισία ή αναλγησία. Ούτε ευχάριστο ούτε υγιεινό είναι να ζει κάποιος με ξυλόσομπα ή μόνο με τη θέρμανση του τζακιού. Κάπνα παντού, ακόμα και μέσα στις ντουλάπες. Μικροσωματίδια στον αέρα αλλά και σκόνη σε όλο το σπίτι. Δύσκολο καθάρισμα και ακόμα πιο δύσκολο όταν πρόκειται να καθαριστεί η καμινάδα ή τα μπουριά της σόμπας. Στην επαρχία γίνεται σε ανοιχτούς χώρους, στην Αθήνα πού, χωρίς να βρωμίζει το σπίτι ή η γειτονιά; Να μη συζητήσουμε για την επικινδυνότητα που έχουν τα μαγκάλια… Είχα γράψει ένα άρθρο κάποτε στον «Παλμό», για την επικινδυνότητα του μονοξειδίου του άνθρακα. «Σιωπηλό δολοφόνο» το χαρακτήριζα!
Μόνο που τζάκια δεν ξανάναψαν ούτε γιατί είναι πιο όμορφα ούτε πιο ρομαντικά. Εξαιτίας της φτώχειας ξανάναψαν! Πόσοι μπορούν πλέον να έχουν ανοιχτό με τις ώρες το καλοριφέρ; Πόσοι μπορούν να ανταπεξέλθουν στις οικονομικές απαιτήσεις της «καθαρής ενέργειας»; Ξαφνικά, τώρα που οι εταιρείες θέλουν να προωθήσουν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ξαφνικά τα τζάκια έγιναν επικίνδυνα …
Χρόνια γράφω για την ανάγκη να χρησιμοποιούμε ήπιες και καθαρές μορφές ενέργειας. Όχι όμως με απαγορεύσεις αυτών που «έχουν» σε αυτούς που δεν έχουν. Αν η προκλητική φράση του Άδωνι Γεωργιάδη ότι «ένας άνθρωπος μπορεί να ζήσει σήμερα με 200 ευρώ» εξόργισε όσους τον άκουσαν, η απαγόρευση όποιου μέσου θέρμανσης χωρίς καμία μέριμνα για αντικατάστασή του ισοδυναμεί με έγκλημα. Είναι βέβαιο ότι κάποιοι άνθρωποι θα πεθάνουν από το κρύο.
Αν τα μνημόνια μας έχουν ρίξει χαμηλά δεν είναι μόνο γιατί φτωχοποίησαν το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας. Είναι γιατί εκποίησαν βασικές αξίες της ζωής μας, έθεσαν υπό αμφισβήτηση ζωτικές ανθρώπινες ανάγκες όπως ένα σπίτι με φαί, νερό, ηλεκτρικό και θέρμανση. Πλειστηριασμοί και εκποιήσεις μας κυβερνάνε.
Έτσι πάει. Αν πας στην κάλπη ζαλισμένος από πλειστηριασμούς υποσχέσεων και εκποιείς βασικές αρχές και αξίες για τα πρόσκαιρα μικροσυμφέροντά σου, ε, τότε οι πλειστηριασμοί και οι εκποιήσεις θα έρθουν μια μέρα και στο σπίτι σου!