EUGENIA KRITSEVSKAGIA, Συγγραφέας – Μεταφράστρια

EUGENIA KRITSEVSKAGIA «Χωρίς την τέχνη η ζωή είναι στείρα & επικίνδυνη»

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΜΑΙΡΗ ΓΚΙΩΝΗ – ΛΑΡΕΝΤΖΑΚΗ

Γεννημένη στη Μόσχα, απόφοιτος του τμήματος Κλασικής φιλολογίας της Φιλολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας (MGU, 1980). Ζει στην Ελλάδα από το 1983. Από το 1999 έως το 2011 εργαζόταν στη ρωσόφωνη αθηναϊκή εφημερίδα «Αθηναϊκός Κούριερ» (2005-2011 ως Αρχισυντάκτης), συνεργάτης έως και σήμερα λογοτεχνικών περιοδικών της Αθήνας, μόνιμος συνεργάτης (2005 – έως σήμερα) στο Ένθετο «Αναγνώσεις» Γραμμάτων και τεχνών της αθηναϊκής εφημερίδας «Αυγή».
Έχει εκδώσει βιβλία της στα ελληνικά και ρωσικά. Μεταφράζει λογοτεχνία και θέατρο στα ρωσικά και ελληνικά.
Αρχισυντάκτης του ηλεκτρονικού περιοδικού στη ρωσική και ελληνική γλώσσα www.greekorbis.gr (2012- έως σήμερα). Υπεύθυνη Τομέα Πολιτισμού του Κέντρου Πολιτισμού και Ανάπτυξης «AVANTGARDE» (2014 έως σήμερα).

«ΠΑΛΜΟΣ»: Σε ποιο περιβάλλον μεγαλώσατε;

EYGENIA KRITSEVSKAGIA: Μεγάλωσα στη Μόσχα της δεκαετίας του ’60-’70, την πιο φωτεινή περίοδο στην ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, όταν τα σκληρά χρόνια έμειναν πίσω, έμεινε πίσω ο καταστροφικότερος όλων των εποχών Β’ Παγκόσμιος πόλεμος, και η χώρα κοιτούσε μόνο μπροστά. Το γεγονός ότι μεγάλωσα στην πρωτεύουσα, στο κέντρο της πόλης, πρόσφερε διπλούς «μπόνους»: η Μόσχα ήταν (και παραμένει) το πολιτιστικό, πολιτικό και κοινωνικό καζάνι, που έβραζε, φυτώριο ιδεών, «κλίβανος» συνειδήσεων, με πρόσβαση σε ό,τι καινούργιο και πρωτοπόρο υπήρχε στον κόσμο.

«Π»: Πώς ήταν τα παιδικά σας χρόνια;

Ε.Κ.: Ευτυχισμένα, όπως και εκατομμυρίων άλλων παιδιών σε όποια Δημοκρατία της χώρας κι αν ζούσαν. Γιατί η ζωή μας μόνο σε έναν βαθμό εξαρτιόταν από την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, τις δυνατότητές της. Μιλάω για τη μέση σοβιετική οικογένεια, για να μην παρεξηγηθώ. Οι ευκαιρίες υπήρχαν ίσες για όλους, και μπορούσες να καλλιεργήσεις όποιο ταλέντο ή κλίση είχες (είτε πίστευες, πως είχες) – στον αθλητισμό, στη μουσική, στη ζωγραφική, παντού. Ήμουν τυχερή, επειδή πήγαινα στο πειραματικό γαλλικό σχολείο της Μόσχας, όπου διδάσκονταν επιπλέον μαθήματα γαλλικής γλώσσας και ευρωπαϊκού πολιτισμού. ‘Ηταν ένα επιπλέον «παράθυρο» στον παγκόσμιο πολιτισμό.

«Π»: Σπουδάσατε στη Μόσχα. Πώς ήταν η ζωή εκείνη την εποχή;

Ε.Κ.: Το Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ (MGU) ιστορικά υπήρχε λίκνο ελεύθερου πνεύματος: στα χρόνια της φοίτησής μου ό,τι δεν μπορούσες να πεις ευθέως, έλεγες, για παράδειγμα, στα λατινικά, με τη γλώσσα του Λατίνου κωμωδιογράφου Πλαύτου, τα έργα του παίζονταν στο Λατινικό Θέατρο του τμήματος Κλασικών σπουδών της Φιλολογικής σχολής, όπου σπούδαζα, είτε με τη γλώσσα του Ανούιγ: κατά τη γενική ομολογία, η Αντιγόνη του Φοιτητικού θεάτρου του MGU ήταν η καλύτερη της θεατρικής πρωτεύουσας. Μουσικά σύνολα, που ξεκίνησαν από το MGU, ήταν διασημότερα της εποχής εκείνης, μουσικά και ιδεολογικά. Η Μόσχα της φοιτητικής μου ηλικίας ζούσε έντονα. Πολλοί αποκαλούν εκείνη την εποχή «εποχή της βάλτωσης» του Μπρέζνιεφ, όπου βασίλευε η σκληρή λογοκρισία και σκληρός κομματισμός. Αλλά η ιστορία απέδειξε, ότι το πνεύμα οξύνεται μόνο όταν το περιορίζουν: το σοβιετικό θέατρο, ο σοβιετικός κινηματογράφος, η σοβιετική λογοτεχνία έγραψαν λαμπρές σελίδες στην ιστορία του παγκόσμιου πολιτισμού. Δεν ήταν θέμα ιδεολογίας, αλλά θέμα ιδανικών, που σπάνια συμβαδίζουν.

«Π»: Το 1983 ήρθατε στην Ελλάδα, πώς ήταν η εγκατάστασή σας εδώ και ποιές δυσκολίες αντιμετωπίσατε;

Ε.Κ.: Δεν αντιμετώπισα καμιά δυσκολία, πρώτον, γιατί μιλούσα ελληνικά (λόγω σπουδών), και δεύτερον, γιατί οι Έλληνες δέχονταν τότε τους ξένους χωρίς προκαταλήψεις. Απλά και φιλικά.

«Π»: Εχετε μακρόχρονη πορεία στο χώρο της αρχισυνταξίας σε εφημερίδες, περιοδικά, και από το 2005 είστε μόνιμος συνεργάτης της εφημερίδας «Αυγής». Πώς είναι τα πράγματα σήμερα;

Ε.Κ.: Μέσα στα είκοσι τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει πολλά, κυρίως λόγω «εισβολής» στον Τύπο των ηλεκτρονικών μέσων και γενικά Διαδικτύου, που ως πηγή πληροφοριών αντικαθιστά όχι μόνο το έντυπο Τύπο, αλλά και το τυπωμένο βιβλίο. Εύκολη και εξαιρετικά επικίνδυνη «τροφή»: πρέπει να είσαι υποψιασμένος και προετοιμασμένος για να μην καταπίνεις αμάσητο ό,τι σου σερβίρουν. Η κρίση στο χώρο αφορά και το ρωσόφων και τον ελληνικό έντυπο Τύπο. Αλλά οι Αναγνώσεις της Κυριακάτικης Αυγής, αν και οι σελίδες του έντυπου μειώθηκαν, συνεχίζει να βγαίνει και να είναι ελεύθερο βήμα.

«Π»: Μιλείστε μας ως υπεύθυνη στον τομέα Πολιτισμού για το κέντρο Πολιτισμού και Ανάπτυξης «AVANTGARDE».

Ε.Κ.: Το Κέντρο Πολιτισμού και Ανάπτυξης AVANTGARDE είναι ένα όραμα, που πήρε σάρκα και οστά πέντε χρόνια πριν, μια γέφυρα που συνδέει το ρωσικό και τον ελληνικό πολιτισμό, μέσα από την οποία θέλουμε να περνάμε – και στις δυο κατευθύνσεις – το πολυτιμότερο «φορτίο»: το θέατρο, τη λογοτεχνία, τη μουσική. Οι εκδηλώσεις μας γίνονται αποκλειστικά στα ελληνικά με θέματα που αφορούν είτε αμιγώς το ρωσικό πολιτισμό, είτε τα ελληνο-ρωσικά πολιτιστικά συναπαντήματα.

«Π»: Πώς συναντώνται οι δύο πολιτισμοί και ποια τα κοινά στοιχεία μεταξύ της Ελλάδας και την Ρωσίας;

Ε.Κ.: Δεν θα ήθελα να μνημονεύω τα αυτονόητα – τους Κύριλλο και Μεθόδιο, την Ορθοδοξία, που αναμφισβήτητα έπαιξαν το ρόλο τους. Οι δυο χώρες δεν ανήκουν αποκλειστικά ούτε στη Δύση, ούτε στην Ανατολή, αυτό το στοιχείο τις κάνεις ιδιαίτερες, αλλά και τις ιδιοσυγκρασίες και τις αξίες τους να ταιριάζουν, τους ανθρώπους να συχνωτίζονται ευκολότερα μεταξύ τους. Οι Έλληνες άνοιγαν τα σύνορα της χώρα τους, ιδρύοντας αποικίες, εύκολα ξεσηκώνονταν, κουβαλώντας μαζί τους τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους και, σε αντίθεση με τους δυτικούς, δεν κανιβάλιζαν ποτέ ξένους πολιτισμούς. Όλα αυτά οι Ρώσοι επιχειρούσαν εντός των συνόρων της χώρας τους, που καλύπτει το ένα έκτο της Γης. Θέλω να πω, ότι δεν μιλάμε απαραιτήτως για κατακτήσεις.

«Π»: Μεταφράζετε λογοτεχνία και θέατρο. Ο Στανισλάφσκι άλλαξε ολόκληρη τη ροή του θεάτρου του 20ου αιώνα, είναι από τους σημαντικότερους Ρώσους Θεατρικούς Δασκάλους. Τί πιστεύετε κληρονομιά θεωρείτε ότι άφησε;

Ε.Κ.: Ο Στανισλάφσκι και η Διδασκαλία του σημάδεψαν το ευρωπαϊκό θέατρο του 20 αιώνα, αλλά το θέατρο είναι ένας ζωντανός οργανισμός και εξελίσσεται διαρκώς, όπως διαρκώς μετατοπίζονται τα κέντρα του θεάτρου – από τη Ρωσία στην Ευρώπη, από την Ευρώπη – στη Βόρεια Αμερική, και από κει – στη Λατινική Αμερική και την Ασία. Το σύστημα Στανισλάφσκι, όπως κάθε επιστήμη, έχει κάποια αξιώματα, που έχουν σχέση περισσότερο με την ανθρώπινη φύση παρά με την τέχνη της υποκριτικής. Δεν είναι τυχαίο, ότι οι Έλληνες ηθοποιοί, που παρακολουθούν επί τρία τελευταία χρόνια τα master class που διοργανώνει στην Αθήνα το AVANTGARDE με τον Ρώσου σκηνοθέτη Adolf Shapiro, μαθητή της μαθήτριας του Στανισλάφσκι, τον αποκαλούν «Life coach», «προπονητή ζωής».

«Π»: Είναι αλήθεια ότι το Ρώσικο θέατρο γκρεμίζει τα σύνορα;

Ε.Κ.: Αλήθεια, όπως και κάθε κλασικό θέατρο. Ο Τσέχωφ, ο Γκόρκι δεν ανήκουν μόνο στους Ρώσους, όπως ο Μπρεχτ – μόνο στους Γερμανούς ή ο Σαίξπηρ – στους Άγγλους και πάει λέγοντας.

«Π»: Συχνά Ρώσοι ηθοποιοί ερμηνεύουν ρόλους στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου σε παραστάσεις Αρχαίου δράματος, τι τους ελκύει;

Ε.Κ.: Το ευρωπαϊκό θέατρο βγήκε από το Αρχαίο δράμα, οι Αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν όλα τα θέματα, όλες τις συγκρούσεις. Το να παίζεις σε αρχαίο δράμα είναι σαν να λαμβάνεις τη Θεία Κοινωνία από το Άγιο Δισκοπότηρο.

«Π»: Τον 19ο και 20ο αιώνα έχουμε τους θεατρικούς συγγραφείς όπως Πούσκιν, Γκόγκολ, Τσέχωφ και άλλους… Ποιοί οι σύγχρονοι συγγραφείς που ξεχωρίζουν για τα εργα τους;

Ε.Κ.: Για το θέατρο έγραφαν πάρα πολλοί Ρώσοι συγγραφείς, κάποιους γνωρίζουν στην Ελλάδα περισσότερο, κάποιους λιγότερο, άλλους ή καθόλου. Από τους σύγχρονους σοβιετικούς και Ρώσους δραματουργούς στην Ελλάδα γνωρίζουν τον Αρμπούζοφ, αλλά γενικά η σοβιετική και η σύγχρονη ρωσική δραματουργία, όπως και η σοβιετική και η σύγχρονη ρωσική λογοτεχνία, δεν εκπροσωπούνται σε βαθμό, που τους αξίζει, ούτε στις ελληνικές σκηνές, ούτε στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Ο θεατρικός χάρτης της Ρωσίας είναι τεράστιος, υπάρχουν πολλοί νέοι, ταλαντούχοι δραματουργοί, κατά πόσο θα μείνουν στην ιστορία του θεάτρου – θα δείξει ο χρόνος. Προσωπικά ξεχωρίζω τον Γκριγκόρη Γκόριν και τον Ένβαρντ Ρατζίνσκι, που πραγματεύονται διαχρονικά θέματα με μαεστρία κλασικών.

«Π»: Ζούμε μια εικονική πραγματικότητα, οικονομία, παιδεία, και τέχνη… Βλέπετε ν’ αλλάζει κάτι προς το καλύτερο;

Ε.Κ.: Πρέπει να συνειδητοποιούμε, ότι η ζωή ανήκει πάντα στους νεώτερους, είναι ευτύχημα, αν μπορούμε να συμμετέχουμε σ’ αυτήν ενεργά και να προσφέρουμε. Η πραγματικότητα αλλάζει ραγδαία, πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι κάποτε, και πρέπει να αποδεχόμαστε ότι η πλειονότητα των ανθρώπων ακολουθεί την τεχνολογία και όχι την τέχνη. Η γνώση της τεχνολογίας προσφέρει πόρους επιβίωσης, αυτή κινεί την οικονομία, η τέχνη προσφέρει την εσωτερική ικανοποίηση. Αλλά χωρίς την τέχνη η ζωή είναι στείρα και επικίνδυνη. Ο Ντοστογιέφσκι στο «Ο Ηλίθιος» έλεγε, ότι η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο, εννοώντας την ηθική. Την ηθική τη διαμορφώνει η Τέχνη. Οπότε, η ακολουθία πρέπει να είναι παιδεία – τέχνη – οικονομία. Πρώτα πρέπει να μάθουμε να αισθανόμαστε (μάλλον, να συναισθανόμαστε) και μετά – να μετράμε. Αν αλλάζει κάτι προς το καλύτερο; Ελπίζω πως ναι.

«Π»: Η αναφορά των Ρώσων για την Ελλάδα είναι μόνο για τους Αρχαίους Έλληνες;

Ε.Κ.: Ακόμα τριάντα χρόνια πριν θα απαντούσα θετικά. Αλλά σήμερα η Ελλάδα για τους Ρώσους είναι κάτι πολύ παραπάνω από την Αρχαιότητα. Είναι η Ελλάδα του Καβάφη, του Ρίτσου, του Ελύτη, του Παπαδιαμάντη και του Καζαντζάκη. Είναι η Ελλάδα του Κουρεντζή και του Καβάκου. Είναι η Ελλάδα του Θόδωρου Αγγελόπουλου και Θόδωρου Τερζόπουλου. Είναι η Ελλάδα, που συνεχώς παράγει Τέχνη, εξακολουθώντας να μιλάει ελληνικά, όπως και χιλιάδες χρόνια πριν.

«Π»: Ποια θεατρικά θέλετε να μεταφράσετε;

Ε.Κ.: Θα ήθελα να μεταφράσω στα ελληνικά τον Γιούρη Ολέσα, έναν άγνωστο στην Ελλάδα και εξαιρετικά ταλαντούχο συγγραφέα και δραματουργό της δεκαετίας του ’20-’30 του 20ου αιώνα, σύγχρονο του γνωστού εδώ Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ. Από τα ελληνικά θα ήθελα να μεταφράσω θεατρικό έργο, που δεν έχει γραφτεί ακόμα, που να μιλάει για τη σύγχρονη Ελλάδα με όλα τα τραγικά και τα κωμικά της.

«Π»: Ποιον θεωρείτε σημαντικέρο Δραματουργό του σύγχρονου Θεάτρου;

Ε.Κ.: Σύγχρονο από ποια άποψη; Πιστεύω, ότι στο Θέατρο ο χρόνος κυλάει διαφορετικά. Το κλασικό έργο παραμένει σύγχρονο, απλά κάθε εποχή και κάθε λαός το κάνει δικό τους με διαφορετικούς τρόπους. Εξαιρετικά σύγχρονος και επίκαιρος παραμένει ο Μπρεχτ, ο Γκόγκολ, 210 χρόνια από τη γέννηση του οποίου γιορτάζουμε φέτος. Σύγχρονος παραμένει ο Σοφοκλής.

«Π»: Πόσο δύσκολο είναι να μεταφραστεί ένα θεατρικό έργο από τα Ρώσικα στα Ελληνικά ή και το αντίστροφο;

Ε.Κ.: Ο μεταφραστής πρέπει να γνωρίζει καλά και τις δυο γλώσσες, όπως εξίσου καλά την πραγματικότητα και των δύο χωρών από τη γλώσσα και στη γλώσσα των οποίων γίνεται η μετάφραση. Αλλά στην περίπτωση του θεατρικού έργου αυτό δεν αρκεί. Δεν είναι λογοτεχνικό κείμενο: πρέπει να παίζεται, κι εδώ ο μεταφραστής πρέπει να γίνει και ο ίδιος λίγο δραματουργός, λίγο σκηνοθέτης, λίγο ηθοποιός. Το κείμενο για το θέατρο δεν έχει υποσημειώσεις για να βοηθήσουν τον θεατή.

«Π»: Πιστεύετε στην παράδοση και στην ανταλλαγή πολιτισμών;

Ε.Κ.: Προέρχομαι από μια πολυπολιτισμική χώρα, όπως ήταν η Σοβιετική Ένωση, όπως είναι σήμερα η Ρωσία. Στο έδαφός της ζουν δεκάδες εθνότητες, που μιλάνε διαφορετικές γλώσσες και πιστεύουν σε διαφορετικούς θεούς. Πιστεύω στην παράδοση ως πολιτιστικό και πολιτισμικό στοιχείο, αλλά όχι όταν αυτή γίνεται τροχοπέδη – μέρος των πολιτικών μανιφέστων και προπαγάνδας ή μέσο χειραγώγησης. Παράδοση, όπως και ο πατριωτισμός, είναι δυο πολύ εύθραυστες έννοιες, που μπορούν να γίνουν φονικές στα χέρια επιτήδιων ή αφελών. Ναι στην ανταλλαγή πολιτισμών, στο νέο αίμα, στους υγιείς πολιτισμούς – μιγάδες.

«Π»: Ποιοι είναι οι τίτλοι των βιβλίων σας και τι πραγματεύονται;

Ε.Κ.: Δεν είμαι παραγωγικός τύπος. Έχω βγάλει μόλις ένα βιβλίο στα ελληνικά και τέσσερα στα ρωσικά, τα υπόλοιπα – διηγήματα, άρθρα, κριτικές βιβλίου – είναι σκόρπια στις εφημερίδες, περιοδικά, ηλεκτρονικό τύπο. Και, βέβαια, μεταφράσεις. Από τα ρωσικά στα ελληνικά κυρίως. Πάντως, στη βάση των δικών μου βιβλίων – όποιο και να είναι το κεντρικό θέμα, ακόμα και η ιστορία τέχνης, όπως στο βιβλίο Το μεγάλο ταξίδι του «Φοίνικα» (Ελληνικά Γράμματα, 2001), είναι πάντα αστυνομική ιστορία, μυστήριο. Είναι το αγαπημένο μου είδος, που προσφέρει άπειρες δυνατότητες στον συγγραφέα και εγγυημένη απόλαυση στον αναγνώστη. Σκέφτομαι να βγάλω συλλογή μεταφράσεων Ρώσων ποιητών, που προέκυψε από το πρότζεκτ του AVANTGARDE Ένα ποίημα – μια ζωή, που διαρκεί εδώ και ενάμιση χρόνο, και όπου Έλληνες ηθοποιοί και σκηνοθέτες διαβάζουν ρωσική ποίηση και πεζά σε ελληνική μετάφραση.

«Π»: Ποιό το όραμά σας;

Ε.Κ.: Ειλικρινά; Να μην φοβάται κανείς κανένα! Να εξαλειφθεί εντελώς η βία. Απέναντι στους ανθρώπους και τα ζώα. Αλλά αυτό είναι θέμα παιδείας.

«Π»: Τί ετοιμάζετε;

Ε.Κ.: Το έτος 2019 μάλλον θα κλείσει με ένα μεγάλο αφιέρωμα του AVANTGARDE στα 220 χρόνια του εθνικού Ρώσου ποιητή, συγγραφέα και φιλέλληνα Αλεξάντρ Πούσκιν με τίτλο «Ελληνική Πουσκινιάνα», που θα περιέχει μια εκδήλωση με συμμετοχή Ρώσων καλλιτεχνών, μια μικρή συναυλία και δύο θεατρικά – για παιδιά και μεγάλους – βασισμένα στα έργα του Πούσκιν. Όλη η ενημέρωση – στο σαιτ http://www.avantgardecentre.gr/ και στο Fb.