Η Συναισθηματική μας Μόρφωση Πόσο ώριμη ή πόσο ελλιπής είναι;

Συνήθως μας είναι πολύ δύσκολο να ορίσουμε τι σημαίνει η λέξη συναίσθημα. Ξέρουμε ότι, π.χ. ο θυμός είναι ένα συναίσθημα, η χαρά, η λύπη, αλλά ο όρος συναίσθημα πώς ακριβώς καθορίζεται;

Γράφει η Κατερίνα Μαγγανά

Ψυχολόγος Μsc Ψυχοθεραπεύτρια katmangana@gmail.com

Αυτό που το κάνει δύσκολο είναι η ίδια του η φύση που είναι σύνθετη, πολύπλοκη και μοναδική στην υποκειμενικότητά του για τον κάθε άνθρωπο. Ως συναίσθημα ορίζεται η ποιοτική έκφραση των ερεθισμάτων που δέχεται ο ψυχισμός και η επεξεργασία τους. Στην οποία εμπεριέχονται σκέψεις, σωματοψυχικές παράμετροι, προτροπές για επικείμενη δράση ή ανάδραση που κατευθύνονται από το συναισθηματικό βίωμα. Συναισθήματα έχουμε μέσα μας όλοι. Ο τρόπος όμως που μεγαλώνουμε, μας εμποδίζει, λιγότερο ή περισσότερο, να τα κατανοήσουμε, να τα εκφράσουμε και να τα χειριστούμε. Όπως καθετί άλλο στην ζωή ενός ανθρώπου, η συναισθηματική ανάπτυξη αποτελεί κομμάτι της συνολικής του εκπαίδευσης. Βέβαια, το προφανές είναι ότι π.χ. η ιστορία, τα μαθηματικά και η γεωγραφία είναι κάτι έξω από εμάς, που το μαθαίνουμε για να πάρουμε εφόδια για τη ζωή μας. Τα συναισθήματα, που είναι κάτι μέσα σε εμάς, σύμφυτα με την ανθρώπινη υπόστασή μας, θεωρούμε συχνά ότι είναι αυτονόητα και ότι δεν χρειάζεται να τα γνωρίσουμε καλύτερα, να τα καλλιεργήσουμε. Κι έτσι, δημιουργούμε ανώριμους ανθρώπους, με πολλές δυσκολίες στην ενήλικη ζωή, που μπορεί να γίνουν μίζεροι και δυστυχισμένοι.
• Ένα κορίτσι στο δημοτικό αναγκάστηκε να υποστεί τις κοροϊδίες κάποιων συμμαθητών της για τα περιττά κιλά που είχε. Ένας μάλιστα την αποκάλεσε «φάλαινα», πράγμα που την πλήγωσε πάρα πολύ και το θυμάται μέχρι σήμερα. Στο σπίτι η μητέρα δεν ασχολήθηκε και πολύ με το θέμα που έφερε η κόρη της, πίστευε ότι είναι μια χαρά έτσι όπως ήταν. Ακόμα και σήμερα, που είναι μια όμορφη νέα γυναίκα, το κορίτσι βασανίζεται για το «βάρος» του και έχει υιοθετήσει μια παθητική στάση συμπεριφοράς απέναντι στα γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή της.
• Ένα τετράχρονο αγοράκι δεν καθόταν ήσυχα κάποιο φθινοπωρινό μεσημέρι και δεν έπεφτε να κοιμηθεί εκνευρίζοντας τους δικούς του για την ανυπακοή και την «παραξενιά» του. Εκείνο το μεσημέρι όμως είχε δυνατή φθινοπωρινή μπόρα και ο μικρός απλώς φοβόταν τις αστραπές. Απλώς οι γονείς δεν σκέφτηκαν να τον ρωτήσουν και να τον καθησυχάσουν. Και φυσικά ούτε ο ίδιος ο μικρός τόλμησε να πει στη μαμά ότι φοβάται τη φασαρία από τις αστραπές!
Τα παραδείγματα είναι ενδεικτικά για σοβαρά ή καθημερινά συμβάντα στην ανάπτυξη ενός ανθρώπου: πώς μαθαίνουμε ν’ απωθούμε, να παγώνουμε, να γινόμαστε ξένοι με το συναίσθημα που αναδύεται.
«Πάψε, δεν κάνει να κλαις». «Δεν πιστεύω να φοβάσαι να μείνεις μόνος σου, μεγάλο παιδί!»
Το μήνυμα που παίρνουμε μ’ αυτές τις αντιδράσεις είναι ότι δεν είναι σωστό, είναι αδιάκριτο, μέχρι και ταπεινωτικό, αυτό που νοιώθουμε, πόσο μάλλον να το πούμε κιόλας! Η συναισθηματική μας ανάπτυξη έχει να κάνει με εκείνη των γονιών μας, κι ο κύκλος επαναλαμβάνεται από γενιά σε γενιά. Συνήθως οι ενήλικες ενδιαφέρονται για τα εμφανή προβλήματα, π.χ. αν το παιδί δυσκολεύεται να κάνει φίλους, αν είναι τρομοκρατημένο, έχει μαθησιακές δυσκολίες. Το βαθύτερο επίπεδο παραμένει συχνά πεδίο ταμπού: οι αγωνίες, οι φόβοι, τα συναισθήματα ανεπάρκειας. Κι αυτό γιατί οι γονείς θα πρέπει να είναι ικανοί να έρθουν καταρχάς σε επαφή και οι ίδιοι με το δικό τους συναισθηματικό κόσμο, να αντέχουν να ακούσουν ότι το παιδί τους είναι θυμωμένο, ενθουσιασμένο ή θλιμμένο και να μπορούν να συνδιαλλαγούν με αυτό. Όσο πιο ανασφαλείς συναισθηματικά είναι οι άνθρωποι τόσο περισσότερο κλείνονται, περιορίζουν τις διόδους μιας ουσιαστικής επικοινωνίας και η συναισθηματική ανωριμότητα μεταδίδεται ως άλλο … κληρονομικό χάρισμα.
Τηλεόραση και διαδίκτυο: λειτουργούν ως μοχλοί συμπίεσης συναισθημάτων όταν υπάρχει πολύωρη παρακολούθηση. Νεκρώνουν τον δημιουργικό χρόνο να συζητήσουμε, να αισθανθούμε και να ανταλλάξουμε. Πολλές οικογένειες τρώνε με ανοιχτή τηλεόραση ή με τα βλέμματα των μελών στραμμένα σε άλλες οθόνες, στις ελάχιστες δηλαδή στιγμές μέσα στην εβδομάδα όπου μπορούν να βρεθούν και να μιλήσουν μεταξύ τους τα μέλη: πώς πέρασαν την ημέρα, να εκφράσει ο ένας τη στενοχώρια του, ο άλλος τη χαρά του ή το θυμό του για καταστάσεις που έζησαν μέσα στην ημέρα. Και οι πολλές σύγχρονες παιδικές εκπομπές / παιχνίδια «τρώνε» τη συναισθηματική αγωγή, σύμφωνα με έρευνες, γιατί καθηλώνουν τα παιδιά και τα προσανατολίζουν σε κατηγοριοποιημένες μορφές συμπεριφορών.

ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΩΡΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ;
Η ανεπάρκεια του βιώματος, της έκφρασης και της συνδιαλλαγής με το συναίσθημά μας μπορεί να εκδηλωθεί με πολλούς τρόπους στην ενήλικη ζωή, ανάλογα την προσωπικότητα και το περιβάλλον στο οποίο ζει κανείς. Όταν τα αρνούμαστε, τα παγώνουμε ή δεν μπορούμε καν να τα αναγνωρίσουμε, να του δώσουμε όνομα, τότε δεν θα βρει ευθεία οδό για να εκφραστεί, να βιωθεί και να τακτοποιηθεί. Θα ψάξει και θα βρει παράδρομους για να αποφορτιστεί κάπως. Μέσα από το σώμα, με συχνότερες διαταραχές τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, από επίμονους πονοκεφάλους μέχρι γαστρεντερικά και δερματολογικά προβλήματα αλλά σε ακραίες περιπτώσεις απώθησης και με σοβαρές ασθένειες. Μέσα από την συμπεριφορά, άρνηση ή μετάθεση ευθυνών, – έντονες ή άτοπες εκρήξεις θυμού που κάνουν στη συνέχεια το υποκείμενο να νοιώθει ενοχές και πολύ άσχημα για τον εαυτό του, – παθητική ή επιθετική συμπεριφορά (bulling) ή τον συνδυασμό τους, όπου κατά κανόνα ο χαμένος είναι ο ίδιος. Μέσα από πρακτικές όπως τα επικίνδυνα σπορ, η διαρκής αναζήτηση της περιπέτειας για να επιτευχθεί η συγκινησιακή διέγερση, σε σοβαρές περιπτώσεις με εξαρτήσεις από τον τζόγο ή από ουσίες.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
• Το πρώτο που οφείλουμε να κάνουμε είναι να επιτρέψουμε στα συναισθήματα να βιωθούν, να τα νοιώσουν τα παιδιά. Να τα αφήσουμε να υπάρξουν, να αφήσουν οι γονείς για παράδειγμα το παιδί να κλάψει και μετά να του μιλήσουν να δουν τι γίνεται. Αν το φρενάρουμε πριν το νοιώσουν θα πάψουν σιγά- σιγά να το ακούνε πια. Η αποδοχή του συναισθήματος περνάει από αυτές τις φάσεις: να το αναγνωρίσεις και να του δώσεις όνομα, να το ακούσεις, να του δώσεις το χρόνο να εκδηλωθεί. Ένας υποψιασμένος γονιός μπορεί να βοηθήσει με ερωτήσεις να αναγνωρίσει τι νοιώθει το παιδί, κι αν βιώνει περισσότερα από ένα συναισθήματα λόγω των συνθηκών.
• Επίγνωση και εκτίμηση εκ μέρους των ενηλίκων των παιδικών συναισθημάτων. Λαμβάνουμε υπόψη σοβαρά τα συναισθήματα των παιδιών χωρίς να τους λέμε πως πρέπει να αισθάνονται. Αν ένας γονιός είναι κοντά στην καθημερινή ζωή του παιδιού του μπορεί να κατανοήσει καλύτερα και συναισθήματα που ακόμα δεν μπορεί να εκφράσει.
• Τα αρνητικά συναισθήματα δεν δυσκολεύουν μόνο τα παιδιά αλλά και τους μεγάλους. Απασχολούν πολλούς επαγγελματίες, νηπιαγωγούς κυρίως, που έχουν έντονο ενδιαφέρον για το αρνητικό συναίσθημα αλλά στο επίπεδο του χειρισμού και στο πώς θα κάνουν το αρνητικό –θετικό. Καλό είναι να μην ξεχνάμε πως και τα αρνητικά συναισθήματα είναι εκεί γιατί χρειάζονται και σε κάτι βοηθούν στην οργάνωση του ψυχισμού. Ας αναρωτηθούμε για παράδειγμα: Σε τι μας βοηθά η ζήλεια; Αν δεν λυπηθείς πως θα χαρείς; Πολλά παιδιά έρχονται με τρομερές ενοχές γιατί νοιώθουν π.χ. ζήλεια επειδή ήρθε ένα καινούργιο αδερφάκι και η μαμά του είπε ότι δεν κάνει να ζηλεύουν. Αφού υπάρχει όμως κάτι πρέπει να κάνουμε με αυτό. Δεν γίνεται να είμαστε όλοι και συνέχεια ευτυχισμένοι!
Όπως ονοματίζεις μια φυσική ανάγκη π.χ. πεινάω, έτσι και με το συναίσθημα. Και μετά την κατανόηση έρχεται η επεξεργασία του. Όχι υπερβολικές επικρίσεις, ούτε ταπεινωτικά σχόλια ή σαρκασμός που συχνά κρύβουν ασυνείδητες (ή και πιο συνειδητές) ενοχές των γονιών και προβολές συναισθημάτων που δεν χρειάζεται το παιδί.. π.χ. αντί για : «Είσαι εντελώς ατσούμπαλο!», καλύτερα: «Πρέπει να προσέχεις περισσότερο να μην χτυπάς τόσο συχνά, γιατί…»
• Δεν υπάρχουν έτοιμες συνταγές, υπάρχουν κατευθύνσεις που μπορούν να δώσουν οι ειδικοί, αν αναζητήσουν βοήθεια οι γονείς που δυσκολεύονται. Καθένας πρέπει να βρει τα βήματα σε συνδιαλλαγή με το δικό του παιδί. Μια «συνταγή» που θα μπορούσε να γενικευθεί είναι να ακούμε τα παιδιά και να αφήνουμε χώρο για να εκφραστεί το συναίσθημα. Να μην το παγώνουμε, να μην το ακυρώνουμε. Μετά βρίσκουμε τρόπους τι θα το κάνουμε. Να βοηθούμε το παιδί να βρει τις δικές του λύσεις όχι να του επιβάλλουμε τις δικές μας. Με ειλικρίνεια και σεβασμό στις ανάγκες του.
• Πολύ βοηθητική είναι η διαπραγμάτευση των συναισθημάτων μέσω του παιχνιδιού, με προσοχή να μην προτρέχουν οι γονείς, να είναι υπομονετικοί με σεβασμό στους χρόνους του παιδιού, να μην είναι πολύ παρεμβατικοί, να αφήνουν ελεύθερους χώρους για έκφραση και συζήτηση.