Περί Άνοιξης, Γράφει ο Γιώργος Πένταρης

Ελπίζω να περάσατε καλά απολαμβάνοντας σουβλιστά αρνοκάτσικα, κοκορέτσια και γαρδούμπες. Χρόνια πολλά στους Αναστάσηδες, Αναστασίες, Γιώργηδες και Γεωργίες. Φέτος αποφάσισα να παρακολουθήσω τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας σε εκκλησίες της γειτονιάς μου. Διαπίστωσα ότι υπάρχει μεγαλύτερη έλλειψη σεβασμού προς το Θείον από τους ιερωμένους παρά από τους πιστούς.

Πήγα σε δυο τρεις εκκλησίες και άκουσα καταγγελίες ότι μας στέλνουν οι πολυεθνικές αρρώστιες, για τα γενετικά τροποποιημένα κτλ κτλ. Είδα και άκουσα στην περιφορά του Επιταφίου ψάλτες να είναι εντελώς φάλτσοι, να τους περιγελούν οι παπάδες και είδα τα παιδιά με τα εξαπτέρυγα να τα χρησιμοποιούν ως σπαθιά και να παίζουν χωρίς κανένας ψάλτης ή κάποιος επίτροπος να τα βάζει στην θέση τους. Είδα πρόσωπα κατσούφικα και σκεπτικά σε όλο σχεδόν το εκκλησίασμα. Είδα ανθρώπους χωρίς καμιά αισιοδοξία και ανθρώπους που έβλεπες ότι δεν έχουν μέσα τους φλόγα για την ζωή. Μέσα από αυτούς είδα τον Έλληνα που έχει χάσει την εμπιστοσύνη του στους θεσμούς, που δεν περιμένει κάτι καλλίτερο στο μέλλον. Αυτό θα το διαπιστώσετε αν κοιτάξετε με προσοχή τα πρόσωπα και τις εκφράσεις των συμπολιτών μας. Για να ερμηνεύσει κάποιος αυτό το ζήτημα χρειάζεται εμπεριστατωμένη έρευνα και μελέτη και δεν εξηγείται από την κρίση.
Βέβαια δεν είχα σκοπό να αναλωθώ σε αυτές τις θλιβερές διαπιστώσεις, αλλά το έκανα, αναφέροντας πραγματικά γεγονότα σε αντιδιαστολή με την αισιοδοξία και ελπίδα που θα πρέπει να έχουμε με τον ερχομό της Άνοιξης και την γιορτή της Πρωτομαγιάς. Δεν θα αναφερθώ στο πολιτικό μήνυμα της Πρωτομαγιάς ως εορτή της εργατικής τάξης που άρχισε με την θυσία των εργατών στο Σικάγο του 1886. Τα έχουμε ακούσει αμέτρητες φορές και αμέτρητες φορές έχουμε ακούσει το παμπάλαιο τραγούδι «πάγωσε η τσιμινιέρα», που σήμερα δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά η απόδειξη του πόσο συντηρητικό είναι το εργατικό κίνημα στις διεκδικήσεις του. Ζούμε στην αρχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, αλλά το εργατικό κίνημα συνεχίζει να βρίσκεται στην εποχή της πρώτης. Πολλοί φίλοι και κυρίως οι του ΠΑΜΕ-ΚΚΕ, ίσως με κατηγορήσουν άλλη μια φορά, ως νεοφιλελεύθερο και καπιταλιστή. Ευτυχώς για μένα και δυστυχώς για αυτούς, έχω ένα ανεξάρτητο κριτικό τρόπο σκέψης που μόνο στα συμφέροντα των εργαζομένων και του Ελληνικού λαού γενικότερα αποβλέπουν τα άρθρα μου στο μέτρο που μπορώ βέβαια.
Έρχομαι, λοιπόν, στον κύριο θέμα του άρθρου μου που είναι ο ερχομός της Άνοιξης, πώς την αντιλαμβάνονταν οι Αρχαίοι Έλληνες και πώς την είδαν οι μεγάλες μορφές της Αναγέννησης – η οποία Αναγέννηση έχοντας ως αφετηρία τον αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό, έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη της κοινωνίας όπως την ζούμε σήμερα και όπως θα διαμορφωθεί στο μέλλον.
Πολλοί μύθοι της Άνοιξης στον αρχαίο κόσμο σχετίζονται με τον θάνατο και την ανάσταση κάποιου θεού. Υπάρχουν κυρίως δύο τρόποι με τους οποίους οι θεοί πεθαίνουν την άνοιξη: Ο διαμελισμός συνήθως σε 14 ή σε 7 κομμάτια, όπως στην περίπτωση του Διόνυσου Ζαγρέα στην Ελλάδα και του Όσιρι στην Αίγυπτο. Ο διαμελισμός συμβολίζει την ανάγκη για εξάπλωση της πνευματικής ουσίας του θεού, αλλά και των διδασκαλιών. Ακριβώς τον ίδιο συμβολισμό συναντάμε στο μυστήριο της θείας κοινωνίας, που υπάρχει σε διάφορες θρησκείες, όπου μοιράζεται στους πιστούς κρασί και ψωμί, συμβολίζοντας το σώμα και το αίμα του θεού. Συνηθιζόταν και ο θάνατος του αρνιού και ο διαμελισμός του για φαγωθεί και συμβολίζει ακριβώς το ίδιο πράγμα. Το αρνί αποτελεί ένα κατεξοχήν μυθικό σύμβολο, με την έννοια της αθωότητας και της αγνότητας κυρίως σε πνευματικό επίπεδο, έτσι με τον διαμελισμό του επιτρέπει στους ανθρώπους την επικοινωνία με την αγνότητα αυτή.
Ο δεύτερος τρόπος ήταν η σταύρωση ή κάρφωμα σ’ ένα δέντρο. Ο σταυρός είναι επίσης ένα πανάρχαιο σύμβολο, που δεν έχει λείψει από καμία εποχή και κανένα λαό. Το κάθετο συμβολίζει τον πνευματικό κόσμο και το οριζόντιο συμβολίζει τον υλικό κόσμο. Έτσι αποτελεί την εναρμόνιση των αντιθέτων αλλά και συμπληρωματικών στοιχείων που αποτελούν τον κόσμο. Το δέντρο έχει τον ίδιο συμβολισμό με τον σταυρό, εδώ το ιερό, το πνευματικό στοιχείο αντιπροσωπεύεται στα κλαδιά, που βρίσκονται στο υψηλότερο σημείο του δέντρου, ενώ οι ρίζες του είναι το χθόνιο στοιχείο, ο κόσμος των νεκρών. Στους Ρωμαίους συναντάμε τη θεά Φλώρα (ή Χλωρίδα). Η θεά της Άνοιξης έκανε τα λουλούδια να ανθίζουν και τους αγρούς να καρποφορούν. Στην αρχή του Μαΐου διοργάνωναν τα Φλωράλια, γιορτή προς τιμήν της θεάς, που χάριζε στους ανθρώπους και στη φύση την άνθηση, την νιότη και τον έρωτα. Βλέπουμε δηλαδή ότι πολλά στοιχεία που υπήρχαν στον αρχαίο κόσμο ενσωματώθηκαν και έγιναν χριστιανικά με το πέρασμα των αιώνων. Παρ΄ όλα αυτά και σε κάθε περίπτωση, το μεγάλο ζήτημα του θανάτου και της Ανάστασης/Αναγέννησης υπάρχει αναλλοίωτο με το πέρασμα των αιώνων και το ζούμε στην σημερινή εκδοχή του με το Πάσχα και την Ανάσταση.
Η Άνοιξη και το νόημά της στην Αναγέννηση εκφράστηκε από τον πίνακα του Μποτιτσέλι, παραγγελία των Μεδίκων, με το όνομα «Primavera» ή «Η αλληγορία της Άνοιξης». Σε αυτόν τον πίνακα ο καλλιτέχνης περισσότερο ενδιαφέρεται για την αναγέννηση της φύσης και τον έρωτα ως δύναμη ανανέωσης παρά για τον θάνατο. Αναλύοντας τις φιγούρες στον πίνακα οι ειδικοί έχουν εντοπίσει πίσω δεξιά στον πίνακα τον θεό Ζέφυρο να φυσά ελαφρά και να κρατά στα χέρια του μια γυναικεία φιγούρα που είναι η νύμφη Χλωρίδα, ή η Φλώρα η θεά των Ρωμαίων. Αμέσως μετά βλέπουμε την Φλώρα πάλι, να φορά φόρεμα γεμάτο άνθη με μαλλιά πλεγμένα με λουλούδια και στεφάνι στον λαιμό. Εδώ η Φλώρα έχει «ανθίσει» μετά την ένωσή της με τον Ζέφυρο.
Πολλοί κριτικοί έχουν ασχοληθεί ειδικά με το πρόσωπο της Φλώρας. Είναι ένα πρόσωπο όχι μόνο σεξουαλικά επιθυμητό, αλλά και σεξουαλικά γεμάτο και ευχαριστημένο μετά τον έρωτα του Ζέφυρου, αλλά και με έκφραση που πάλι επιζητά τον έρωτα. Για κοιτάξτε το και εσείς να δείτε τι καταλαβαίνετε;
Συνεχίζοντας, στην μέση είναι η θεά Αφροδίτη, η θεά μας του Έρωτα, η οποία επιβλέπει τα γεγονότα. Πάνω από την θεά πετά ο θεός Έρωτας με μάτια δεμένα να σκοπεύει τυφλά με το τόξο του. Αριστερά είναι τρεις γυναίκες απαλά λικνιζόμενες που αντιπροσωπεύουν τις τρεις Χάριτες που ήταν οι θεές της γοητείας, της ομορφιάς, της φύσης, της ανθρώπινης δημιουργικότητας και της γονιμότητας. Ο θεός Ερμής τελευταίος αριστερά έχει υψώσει το Κηρύκειο και διώχνει τα σύννεφα που εμφανίζονται, τα οποία θα μπορούσαν να σκοτεινιάσουν τον πίνακα.
Από τους ιστορικούς και διάφορους κριτικούς της τέχνης, έχουν εκφραστεί διάφορες απόψεις για το νόημα του πίνακα. Επιγραμματικά μερικές είναι ότι πρόκειται για μια περίτεχνη μυθολογική αλληγορία της άνθησης και της γονιμότητας για αναγέννηση του κόσμου (Σύμπλεγμα Ζέφυρου-Φλώρας). Μια άλλη άποψη ότι αντικατοπτρίζεται μια ηθική αλήθεια όπως οι νεοπλατωνικές θεωρίες. Μια τελευταία είναι ότι παριστάνει μια χριστιανική αλληγορία με κύρια πρόσωπα τις τρεις Χάριτες που ερμηνεύονται σαν Πίστη, Ελπίδα, Αγάπη. Εικόνα που βγαίνει από την Θεία Κωμωδία του Δάντη.
Πιστεύω ότι όλα τα παραπάνω ισχύουν σε αυτόν τον πίνακα, αλλά κυριαρχεί το ερωτικό στοιχείο εκφραζόμενο στο πρόσωπο της Φλώρας. Πιστεύω ότι για να είναι ολοκληρωμένος ο άνθρωπος θα πρέπει να βάλει την τέχνη στη ζωή του γιατί είναι το μόνο μέσο που δίνει όχι μόνο ψυχική ευχαρίστηση, αλλά και νέες ιδέες, δημιουργικές σκέψεις, πρωτοτυπία και ομορφιά στη ζωή. Είναι κάτι που το έχουμε σήμερα πολύ ανάγκη για να μην είμαστε σκυθρωποί, να σεβόμαστε την Φύση, τις παραδόσεις και να αντλούμε από την δημιουργικότητα μεγάλων ανδρών όπως ο Μποτιτσέλι, ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Λεονάρντο Ντα Βίτσι και πολλοί άλλοι. Κλείνοντας θα ήθελα να σας πω ότι αν δεν αισθάνεστε τίποτα βλέποντας τον πίνακα, έχετε ανάγκη μιας επαφής με την τέχνη, αν όμως αισθάνεστε κάτι, τότε θα πρέπει να εμβαθύνετε και θα δείτε πόσο δίκιο έχω.
Καλή Άνοιξη και ακούστε και την «Ιεροτελεστία της Άνοιξης» του Ιγκόρ Στραβίνσκι.