Πολιτεία και πολιτικό ήθος , Γράφει ο Γεράσιμος Μασούρας

Όταν λέμε Πολιτεία, εννοούμε το σύνολο των θεσμών το είδος του πολιτεύματος σύμφωνα με το οποίο κυβερνάται κάποια χώρα – «Πολιτεία δημοκρατική», «περί Αθηναίων πολιτεία». Πολιτεία επίσης είναι το έδαφος μιας χώρας, ο λαός αυτής και η κυρίαρχη σ’αυτήν πολιτική εξουσία, αλλιώς το κράτος. «Οι πολιτείες της Δύσης», «Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Βορείου Αμερικής», η «Κρητική πολιτεία». Ενίοτε εννοούμε μόνο τη κυβερνητική ή και νομοθετική εξουσία: «η άστοργη στάση της πολιτείας απέναντι στα δίκαια των αγροτών». Ο τρόπος διαχείρισης των κοινών και μεταφορικά ο τρόπος με τον οποίο κάποιος δρα ή συμπεριφέρεται, για παράδειγμα «η πολιτεία που ακολουθούν οι βιομήχανοι απέναντι στις εργατικές αξιώσεις». Υπάρχει και η φράση «βίος και πολιτεία» επί ανθρώπων των οποίων η ζωή υπήρξε περιπετειώδης ή ηθικά ύποπτη. «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά».

Ας διευκρινίσουμε στη συνέχεια τον όρο «πολιτική». Πολιτική είναι η τέχνη, η επιστήμη της διακυβέρνησης κάποιου κράτους. «Η πολιτική δεν είναι για τον καθένα». Ο τρόπος της διεξαγωγής των κρατικών υποθέσεων. Το πρόγραμμα που εφαρμόζει κάποια κυβέρνηση σε κάθε κρατική λειτουργία. «Η πολιτική του Καποδίστρια υπήρξε εθνική». «Η γεωργική, οικονομική, εκπαιδευτική και στρατιωτική πολιτική της κυβέρνησης της Γαλλίας (της Ελλάδος… κλπ)». «Η ενεργός ανάμιξη στην πολιτική ζωή μιας χώρας».
Η αρχική έννοια της πολιτείας είναι το κράτος (Res Publicus) και οι θεσμοί με τους οποίους αυτό διοικείται. Με τη σύγχρονη σημασία δηλώνεται κάθε κράτος που δεν είναι μοναρχικό και η σχέση των πολιτών του προς αυτό. Η χώρα περιλαμβάνει το έδαφος του κράτους με το υπέδαφός του, τη θάλασσα ή την αιγιαλίτιδα ζώνη του και τον εναέριο χώρο ή την ατμόσφαιρα που ανήκει σ’αυτό. Στα στοιχεία αυτά εκτείνεται η εδαφική κυριαρχία της πολιτείας. Ο λαός είναι οι πολίτες ή οι υπήκοοι του κράτους σε αντίθεση με τους αλλοδαπούς που κατοικούν μέσα σ’αυτό αλλά δεν έχουν πολιτικά δικαίωματα ή έχουν περιορισμένα.
Η εξουσία της πολιτείας είναι η δύναμή της για επιβολή των νόμων, των διατάξεων που θεσπίζει ή των αποφάσεων που η ίδια παίρνει. Τα στοιχεία της πολιτικής εξουσίας είναι η αυθεντία και το κύρος της και η πολιτική επιρροή της στους υπηκόους.
Σε κάθε πολιτεία υπάρχουν τρεις ανεξάρτητες μεταξύ τους εξουσίες: Η νομοθετική, η δικαστική και η εκτελεστική.
Η πρώτη ( Βουλή και αρχηγός του κράτους) θεσπίζει τους νόμους, η δεύτερη (τα δικαστήρια) δικάζει σύμφωνα μ’αυτούς και η τρίτη (ο αρχηγός του κράτους και η κυβέρνηση) κυβερνά.
Επειδή σκοπός κάθε πολιτείας είναι η ηθικοπνευματική πρόοδος και η υλική ευημερία των πολιτών της, πρέπει η ευνομούμενη δημοκρατική πολιτεία να καλλιεργήσει σωστό πολιτικό ήθος σε κάθε πολίτη της, άρχοντα ή αρχόμενο.
Οι αρχές που συνιστούν το πολιτικό ήθος των πολιτών σε μια δημοκρατική πολιτεία είναι:
1. Η καταπολέμηση του μεγάλου κινδύνου κατάχρησης της ελευθερίας. Είναι ευνόητο ότι δεν μπορεί κανείς να μεταχειριστεί το δικαίωμα της ελευθερίας για να ανατρέψει την ελευθερία. Δυστυχώς, η σύγχυση ανάμεσα στην ελευθερία και την αυθαιρεσία είναι γνώρισμα της εποχής μας, μιας εποχής που προσπαθεί να υποσκάψει τα θεμέλια κάθε ελεύθερου καθεστώτος.
2. Η καλλιέργεια της πραότητας και του μέτρου. Οπου καλλιεργούνται μεγάλα πάθη, η δημοκρατία παύει να είναι δημοκρατία γιατί ο πολίτης τυφλωμένος από αυτά δεν έχει τη δύναμη να οδηγηθεί σε αντικειμενική εκτίμηση των πραγμάτων.
3. Η ύπαρξη της fraternite, που διακήρυξε η Γαλλική Επανάσταση, ό,τι ο Αριστοτέλης είχε ονομάσει φιλότητα. Φιλότητα είναι η διάθεση κάθε πολίτη να είναι προσιτός και φιλικός προς όλους τους συμπολίτες του, χωρίς όμως την πρόθεση, ειδικής μεταχείρισης για ορισμένους από αυτούς. Πρέπει άρχοντες και αρχόμενοι να κατανοήσουν πως δεν τους επιτρέπεται να καρπωθούν κάτι περισσότερο απ’ό,τι είναι το συνηθισμένο ή το νόμιμο. Μόνο έτσι δημιουργείται κλίμα ηθικής υγείας σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Τελευταίο και πολύ σημαντικό στοιχείο του πολιτικού ήθους είναι το αίσθημα της ευθύνης των πολιτών για τα κοινά. Πολίτες αδιάφοροι για το κοινωνικό σύνολο ή χωρίς ενεργό συμμετοχή στα θέματα που απασχολούν την πολιτεία είναι κακοί πολίτες. Αυτούς ο Σόλωνας, στην αρχαία Αθήνα, με νόμο τους καθιστούσε «άτιμους», δηλαδή τους αφαιρούσε τα πολιτικά δικαιώματα για να τους υποχρεώσει σε περιόδους πολιτικών ταραχών να εγκαταλείψουν την αδιαφορία τους και να συνταχθούν με κάποια από τις πολιτικές παρατάξεις.
Επειδή, λοιπόν, το πολιτικό ήθος αρχόντων και αρχομένων προσδιορίζει και το ήθος ολόκληρης της πολιτείας, έπεται ότι άριστοι σε ήθος πολίτες δημιουργούν μια ιδανική πολιτεία, ικανή να εκπληρώσει την αποστολή της.
Έχοντας, λοιπόν, υπόψη μας όλα τα παραπάνω πολίτες απλοί αλλά και πολίτες με ανώτερα αξιώματα, ας κάνουμε την αυτοκριτική μας και με θάρρος να αναθεωρήσουμε κάποιες από τις αντιλήψεις και με νηφαλιότητα και συναίσθηση της ευθύνης να πορευθούμε στο δρόμο της αλήθειας, της δικαιοσύνης και του ανθρωπισμού. Έτσι θα βοηθήσουμε τη χώρα μας να «ανορθωθεί» και να αποκτήσει δύναμη σε όλες τις μορφές της, στοχεύοντας πάντοτε στο κοινό καλό.