Ο ψηφιακός γκάνγκστερ, Γράφει ο Βαγγέλης Ντάλης

Το Facebook είναι μια πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης. Διευκολύνει τους ανθρώπους να επικοινωνούν μεταξύ τους, να γνωρίζονται, να ανταλάσσουν απόψεις και μηνύματα και να κάνουν νέους φίλους. Στην καχύποπτη ερώτηση «και τι κερδίζει αυτό;» η απάντηση είναι αφοπλιστική: διαφημίσεις, όπως κάνουν όλα τα Μέσα.

Πολύ καλό για να είναι αληθινό. Για την ακρίβεια, είναι τόσο αληθινό όσο εκείνες οι αμερικάνικες ταινίες που δείχνουν ειδυλλιακές οικογενειακές στιγμές σε μια όμορφη ήσυχη πόλη. Κάπου ενδιάμεσα κάποιος κακός διαταράσσει την οικογενειακή και κοινωνική γαλήνη αλλά τελικά το κακό νικάται και η ταινία έχει happy end.
Όπως και πέρυσι που ξέσπασε το σκάνδαλο διαρροής απόρρητων προσωπικών δεδομένων εκατομμυρίων χρηστών. Ο ιδρυτής και ιδιοκτήτης του Μέσου ζήτησε συγνώμη, υποσχέθηκε ότι η εταιρεία του θα κάνει πιο αυστηρούς ελέγχους και θα πάρει μέτρα υποστήριξης του προσωπικού απορρήτου ελέγχοντας περισσότερο τη διακίνηση υλικού και αυστηροποιώντας τα συστήματα ασφαλείας. Για να μπορέσει η ζωή στο παγκόσμιο διαδικτυακό χωριό να επανέλθει στην κανονικότητα και τα δισεκατομμύρια χρήστες του να συνεχίσουν να το χρησιμοποιούν αμέριμνα.
Να θυμίσουμε τι είχε γίνει; Ο Κρίστοφερ Γουάιλι στη διάρκεια της σχεδόν τετράωρης κατάθεσής του ενώπιον της επιτροπής Ψηφιακής Πολιτικής, Πολιτισμού, ΜΜΕ και Αθλητισμού της Βουλής των Κοινοτήτων, στη Μεγάλη Βρετανία που εξετάζει τις επιπτώσεις των ψευδών ειδήσεων (fake news) στους βρετανικούς δημοκρατικούς θεσμούς έκανε συνταρακτικές αποκαλύψεις. Ο πρώην εργαζόμενος της βρετανικής εταιρείας Cambridge Analytica (C.A.), που αποκάλυψε τον ύπουλο μηχανισμό υποκλοπής και εκμετάλλευσης προσωπικών δεδομένων από 50 εκατομμύρια χρήστες του Facebook για λόγους πολιτικής – και δη εκλογικής – χειραγώγησης, εκτίμησε πως – εκτός από την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ – η C.A. επηρέασε και την έκβαση του βρετανικού δημοψηφίσματος υπέρ του Brexit με δόλια μέσα.
«Νομίζω πως είναι απολύτως λογικό να λεχθεί ότι θα μπορούσε να προκύψει ένα διαφορετικό αποτέλεσμα στο δημοψήφισμα, αν δεν είχε υπάρξει εξαπάτηση, κατά τη γνώμη μου» δήλωσε ο Γουάιλι, αφήνοντας εμβρόντητα τα μέλη της επιτροπής, στα οποία δικηγόροι του είχαν προσκομίσει φάκελο με 50 σελίδες εγγράφων που αποδεικνύουν, όπως λέει, τις συνταρακτικές καταγγελίες του. Ο Γουάιλι υποστήριξε πως η επίσημη εκστρατεία «Vote Leave» υπέρ του Brexit συνεργάστηκε με την καναδική εταιρεία AggregateIQ (AIQ) που στήθηκε, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, υπό τις ευλογίες της C.A. και διέπεται από την ίδια νοσηρή νοοτροπία περιφρόνησης του νόμου. Η AIQ χρησιμοποίησε προσωπικά δεδομένα χρηστών του Facebook ως εργαλείο εκλογικής μόχλευσης ψηφοφόρων υπέρ της εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε.
Υπαινίχθηκε επίσης πως το Facebook πιθανότατα γνώριζε από το 2014 τη μαζική υποκλοπή των προσωπικών δεδομένων των χρηστών του από τη C.A., μπαίνοντας σε διαδικασία να ασχοληθεί με την υπόθεση το 2015. «Ο μεγαλύτερος όγκος νομικών αντιδράσεων που δέχτηκα δεν προήλθε στ’ αλήθεια από την C.A. αλλά από το Facebook. Το Facebook έχει αναστατωθεί περισσότερο από αυτή την ιστορία» ανέφερε ο Γουάιλι. Μεταξύ πλείστων άλλων, κατέθεσε ακόμα πως τόσο η C.A. όσο και η μητρική της εταιρεία SCL συμμετείχαν σε βρόμικες – πλην νικηφόρες για τους πελάτες τους – προεκλογικές εκστρατείες σε αρκετές χώρες του κόσμου μέσω ηλεκτρονικής χειραγώγησης της κοινής γνώμης.
Την περασμένη Δευτέρα ήρθαν τα καινούργια μαντάτα από τη βρετανική βουλή. Το Facebook σκοπίμως παραβίασε νόμους ως προς τα προσωπικά δεδομένα και τον ανταγωνισμό και η λειτουργία του θα έπρεπε να τεθεί επειγόντως υπό πλαίσιο κανονισμών, σύμφωνα με ιδιαίτερα σκληρή αναφορά που είχαν κάνει βουλευτές της Βουλής των Κοινοτήτων στη Βρετανία, όπου η εταιρεία και η ηγεσία της χαρακτηρίζονται ως «ψηφιακοί γκάνγκστερς».
Όπως αναφέρει ο Guardian, η τελική έκθεση της βρετανικής κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ψηφιακού Πολιτισμού, Μέσων Ενημέρωσης και Αθλητισμού, μετά από 18μηνη έρευνα πάνω στην παραπληροφόρηση και τα fake news, κατηγορεί το Facebook πως σκόπιμα παρεμπόδισε τη διεξαγωγή της έρευνας, ενώ απέτυχε να αντιμετωπίσει ρωσικές προσπάθειες επηρεασμού εκλογών. «Η δημοκρατία είναι σε κίνδυνο από την κακόβουλη και ασταμάτητη στόχευση των πολιτών με παραπληροφόρηση και προσωποποιημένες «σκοτεινές διαφημίσεις» από άγνωστες πηγές, που παρέχονται μέσω των μεγάλων πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούμε καθημερινά» προειδοποίησε ο πρόεδρος της επιτροπής, Ντάμιαν Κόλινς.
Στο πλαίσιο της αναφοράς ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ιδρυτής και επικεφαλής του Facebook, κατηγορείται για περιφρόνηση προς το κοινοβούλιο, επειδή απέρριψε τρία αιτήματα προς τον ίδιο να εμφανιστεί ενώπιόν του, στέλνοντας αντ’ αυτού τρεις πιο χαμηλόβαθμους εργαζόμενους, που δεν ήταν σε θέση να δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματα της επιτροπής.
Σε ό,τι αφορά τον καθένα μας προσωπικά, ας έχουμε υπόψιν και μερικές λεπτομέρειες αυτής της πλατφόρμας. Κάθε χρήστης που θέλει να μάθει τι γνωρίζει το Facebook γι’ αυτόν και τη ζωή του, απλώς θα πρέπει να το «ρωτήσει». Θα παραλάβει τότε ένα φάκελο που θα περιλαμβάνει κάθε φωτογραφία και σχόλιο που έχει δημοσιεύσει, όλες τις διαφημίσεις που έχει «κλικάρει», όλες τις αναρτήσεις στις οποίες έχει κάνει like, όλες τις αναζητήσεις τους και αυτούς που έχει κάνει «φίλους» – ή έχει διαγράψει από τους «φίλους» – όλα τα χρόνια που διατηρεί λογαριασμό στο Μέσο.
Αυτή η πληθώρα των δεδομένων χρησιμοποιείται για να αποφασιστεί ποιές διαφημίσεις «ταιριάζουν» σε κάθε χρήστη έχοντας «προαποφασιστεί» ποιές αναρτήσεις θα προβάλλονται στο χρονολόγιό του ή υπενθυμίζοντας τα γενέθλια των «φίλων». Μάλιστα η Cambridge Analytica λέγεται ότι δημιούργησε ψυχολογικά προφίλ για να επηρεάσει τον τρόπο που ψηφίζουν οι χρήστες ή τι σκέφτονται για την πολιτική ή την κοινωνία.
Μέσω του Onavo – δημιούργημα ισραηλινής εταιρείας που αγόρασε το Facebook το 2013 – συγκεντρώνονται δεδομένα για να καταγράφονται οι κινήσεις και οι συνήθειες των χρηστών στα κινητά τους (π.χ. πόσο συχνά ανοίγουν και χρησιμοποιούν το κινητό τους, ποιες εφαρμογές προτιμούν), ακόμα κι όταν δεν έχουν μπει στο λογαριασμό τους στο Facebook. Αυτές οι πληροφορίες χρησιμοποιούνται στη συνέχεια για να έχει η αυτοκρατορία του Facebook (στην οποία, ως γνωστόν, ήδη ανήκουν, μεταξύ άλλων, το WhatsApp και το Instagram) το πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών της.
«Εάν κάποιος άλλος κολοσσός, όπως η ExxonMobil, είχε πρoσπαθήσει να παρεισφρήσει σε κάθε πτυχή της ζωής μας με αυτό τον τρόπο, θα είχε δημιουργηθεί ένα κίνημα “από τα κάτω” για να περιοριστεί η επιρροή της», γράφει η Ellie Mae O’Hagan στον Guardian.
Το βρετανικό περιοδικό «Economist» θέτει το ερώτημα εάν θα πρέπει τελικά να κλείσουμε τους λογαριασμούς μας, η γερμανική Handelsblatt αναρωτιέται ποιό θα είναι το μέλλον του ενώ τα αμερικανικά ΜΜΕ εξετάζουν εάν πρέπει και μπορεί να τεθεί υπό αυστηρότερο έλεγχο. Ο διαδικτυακός κολοσσός, που στα 16 χρόνια του, έχει μπει για τα καλά στις ζωές μας, μήπως τελικά συνιστά απειλή; Πρόσφατη έρευνα των πανεπιστημίων Στάνφορντ και Νέας Υόρκης έδειξε ότι η απενεργοποίηση των λογαριασμών του Facebook μας κάνει λιγότερο ενημερωμένους, αλλά πολύ πιο χαρούμενους και ήρεμους…