Ένας χρόνος πέρασε, Γράφει ο Γιώργος Πένταρης

Όλοι αλληλοευχηθήκαμε καλή χρονιά, υγεία, χρόνια πολλά και στους Βασίληδες και στις Βασιλικές και στον ιδρυτή του «ΠΑΛΜΟΥ» επίσης. Πάντα όταν ο χρόνος αλλάζει είναι σαν να γίνεται μηδενισμός στο κοντέρ και να ξεκινάμε μια νέα πορεία με νέους στόχους, ελπίδες και όνειρα. Αυτές τις μέρες γράφονται πολλά για τον νέο χρόνο, αναδρομές για τον παλαιό τι έπρεπε να κάνουμε και τι δεν κάναμε. Τι θα κάνουμε στο νέο χρόνο, τι στόχους θα βάλουμε και τι ρίσκα για την ζωή θα πάρουμε. Θα ήθελα λίγο να φιλοσοφήσουμε πάνω στο χρόνο και το πώς περνάει.

Ολοι έχουμε νοιώσει, ανάλογα με την κατάσταση που βρισκόμαστε, ότι ο χρόνος περνά με διαφορετική ταχύτητα κάθε φορά. Ας πάρουμε για παράδειγμα ότι βρισκόμαστε με μια ωραία παρέα. Πότε πέρασε η ώρα δεν το καταλαβαίνουμε και αν η παρέα είναι ιδιαίτερα όμορφη τότε ο χρόνος περνά σαν αστραπή. Υποθέτουμε τώρα ότι είμαστε στην καρέκλα του οδοντίατρου. Μια δουλειά δέκα λεπτών φαίνεται αιώνας. Από την εμπειρία δηλαδή, βλέπουμε ότι το πέρασμα του χρόνου έχει μέσα του το υποκειμενικό στοιχείο. Δηλαδή η ώρα περνάει ανάλογα με το πώς αισθάνεται ο καθένας.
Αυτή η αίσθηση όμως δεν είναι καθόλου αντικειμενική και ως εκ τούτου δεν είναι κατάλληλη για ένα είδος κοινής αντίληψης για το πέρασμα του χρόνου ώστε να υπάρχει μια συνεννόηση μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και του προσδιορισμού της αλληλουχίας των γεγονότων. Η ανάγκη αυτή παρουσιάστηκε από τα πανάρχαια χρόνια και ο άνθρωπος βλέποντας την μεταβολή στην φύση, αλλά την επανάληψη κάποιων χρονικών περιόδων π.χ., Άνοιξη, Καλοκαίρι κ.τ.λ. ένοιωσε την ανάγκη προσδιορισμού αυτών με ακρίβεια και έτσι άρχισε η μέτρηση του χρόνου που στηριζόταν σε διάφορα φυσικά φαινόμενα.
Για παράδειγμα, πήραν ως μέτρηση του χρόνου την προφανή αλλαγή των φάσεων της Σελήνης όπως βλέπουμε όλοι κάθε βράδυ. Δημιουργήθηκε έτσι ο λεγόμενος Σεληνιακός μήνας που συνέπεσε, ως κύκλος, με την γυναικεία έμμηνο ρήση και συνδέθηκε με διάφορες γυναικείες συμπεριφορές όπως μας περιγράφει πολύ δραματικά ο Ευριπίδης στις Βάκχες του.
Πρώτος ο Ησίοδος με οργανωμένο τρόπο, μέσα από την ποίησή του, καθόρισε τις εποχές και την αρχή κάθε καλλιεργητικής περιόδου που ήταν σημαντική για την επιβίωση του ανθρώπου. Κάτι ανάλογο συνέβη και αργότερα με την παρατήρηση της κίνησης του ήλιου και έτσι δημιουργήθηκαν το Σεληνιακό έτος και το Ηλιακό έτος.
Το θέμα της μέτρησης του χρόνου, αν το δούμε στην ιστορική του διαδρομή, έχει πολύ ενδιαφέρον να το μελετήσει κανείς, αλλά και ταυτόχρονα πολύπλοκο και ξεφεύγει από τα περιθώρια ενός άρθρου. Με την εξέλιξη της κοινωνίας και των οικονομικών σχέσεων παρουσιάστηκε η ανάγκη ενός πιο αντικειμενικού προσδιορισμού του χρόνου. Για παράδειγμα ο χρόνος που γράφω αυτή τη γραμμή του άρθρου είναι 2/01/2019:21.17.43, δηλαδή είναι δύο Ιανουαρίου 2019 και ώρα 21, 17 λεπτά και 43 δευτερόλεπτα. Ο χρόνος δηλαδή περιλαμβάνει όχι μόνο τις ώρες, τα λεπτά και τα δευτερόλεπτα, αλλά και την ημερομηνία. Απλώς συμβατικά λέμε ότι η ώρα είναι 9:10 το πρωί π.χ., επειδή υποτίθεται ότι όλοι γνωρίζουμε την ημερομηνία. Μια μεγάλη πρόοδος στην μέτρηση και προσδιορισμού του χρόνου έγινε από την εκκλησία όπου θα έπρεπε να προσδιοριστούν επακριβώς οι διάφορες ημερομηνίες για τις γιορτές, Χριστούγεννα, Πάσχα κ.τ.λ.
Η εξέλιξη της τεχνολογίας και της φυσικής (θεωρητικής και πειραματικής) έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη για μια μεγαλύτερη ακρίβεια στην μέτρηση του χρόνου και ειδικότερα στην ροή αυτού. Μια τέτοια προσπάθεια ήταν η χρήση του ρολογιού με εκκρεμές που εκμεταλλευόταν το φαινόμενο της βαρύτητας για να λειτουργήσει. Στην πυρηνική φυσική ανακαλύφτηκαν σωματίδια και ραδιενεργά στοιχεία που έχουν πολύ μικρή διάρκεια ζωής. Η ανάγκη μέτρησης της διάρκειας ζωής αυτών των φαινομένων έφερε την ανάγκη για όλο και μικρότερη υποδιαίρεση του χρόνου. Έτσι τα δευτερόλεπτα υποδιαιρέθηκαν σε εκατοστά του δευτερολέπτου που βλέπουμε στο μπάσκετ, αλλά και στα χιλιοστά του δευτερολέπτου που εμφανίζονται στην λειτουργία των μικροεπεξεργαστών και των υπολογιστών. Αν προσέξουμε ιδιαίτερα τα παραπάνω, θα δούμε ότι ο χρόνος είναι συνδεδεμένος με την κίνηση και την μεταβολή των πραγμάτων. Αν μείνουμε ακίνητοι ξαπλωμένοι σε ένα σκοτεινό και απαλλαγμένο από θορύβους δωμάτιο, χωρίς ρολόι και φως, σε λίγο θα χάσουμε την αίσθηση του χρόνου. Ούτε τι ώρα θα είναι ούτε ποια ημερομηνία θα ξέρουμε. Αυτό είναι, όπως είπαμε πριν, η λεγόμενη υποκειμενική αίσθηση της ροής του χρόνου.
Η αντικειμενική ροή του χρόνου υπάρχει και εξαρτάται από την κίνηση όχι μόνο της γης και των ουρανίων σωμάτων, αλλά και από την κίνηση και ταλάντωση των ατόμων και μορίων που αποτελούν τον υλικό κόσμο μας ημών συμπεριλαμβανομένων. Σήμερα τα ρολόγια ακριβείας στηρίζονται στην ταλάντωση των ατόμων διαφόρων υλικών όπως του χαλαζία, του καισίου κ.τ.λ.
Μέχρι το 1905 η κοινή αντίληψη των επιστημόνων της φυσικής θεωρούσε απόλυτη την ροή του χρόνου και το ότι υπήρχε το ταυτόχρονο δύο γεγονότων. Ήρθε όμως ο Αϊνστάιν και με την ειδική θεωρεία της σχετικότητας απέδειξε ότι ο χρόνος δεν περνά με την ίδια ταχύτητα σε δύο παρατηρητές που ο ένας είναι π.χ. ακίνητος στην γη και ο άλλος τρέχει με ένα πύραυλο στο διάστημα με ταχύτητα πολύ μεγάλη, δηλαδή πάνω από 10.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο θα λέγαμε. Όσο πιο γρήγορα τρέχει ο πύραυλος τόσο πιο αργά περνά ο χρόνος. Έτσι αν έχουμε δύο διδύμους και ο ένας μείνει στην γη και ο άλλος ταξιδέψει με ταχύτητα σχεδόν αυτής του φωτός 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο και επιστρέψει στη γη μετά από δέκα χρόνια θα είναι νεότερος από τον αδελφό του κατά δέκα χρόνια.
Θα μου πείτε ότι αυτά είναι θεωρίες και δεν έχουν κάποια πρακτική εφαρμογή. Αντιθέτως. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας για τον χρόνο και τη ροή του σε κινητά αντικείμενα εν σχέση με ακίνητα το χρησιμοποιείτε σχεδόν όλοι σας καθημερινά. Δεν είναι τίποτα άλλο από το GPS που μας δείχνει σήμερα το δρόμο όπου και να πάμε. Οι δορυφόροι που έχουν τα συστήματα GPS περιστρέφονται γύρω από την γη με μεγάλη ταχύτητα και έχουμε απειροελάχιστες μεν, αλλά σημαντικές διαφορές των ρολογιών που είναι στους δορυφόρους με αυτά στην γη. Η απώλεια του συγχρονισμού προκαλεί απώλεια της ακρίβειας του GPS και αν δεν γίνεται συνεχής διόρθωση, η οποία γίνεται στηριζόμενη στην ειδική θεωρεία της σχετικότητας, σε ένα χρόνο το GPS θα λέει ότι είμαστε στην Πάτρα ενώ εμείς θα βρισκόμαστε στον Πύργο. Αν δεν υπήρχε υψηλή ακρίβεια στην μέτρηση του χρόνου δεν θα υπήρχε ούτε το Internet που το θεωρούμε σήμερα δεδομένο. Δεν θα ήταν εφικτό, γιατί απαιτείται απόλυτος συγχρονισμός των ρολογιών των υπολογιστών για να μπορούν να επικοινωνήσουν.
Σχετικά με το πέρασμα του χρόνου έχουν γραφτεί πολλές θεωρίες όπως π.χ. αν μπορεί να γίνει ένα ταξίδι στο παρελθόν ή στο μέλλον. Στο παρελθόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι μπορεί να γίνει αν ένας παρατηρητής τρέξει με ταχύτητα μεγαλύτερη του φωτός και έτσι να προλάβει τις εικόνες που εκπέμπουν τα αντικείμενα στον χώρο. Με την λογική αυτή θα μπορούσαμε να δούμε τα γεγονότα της ναυμαχίας της Σαλαμίνας ή την γέννησή μας. Το να πάμε προς το μέλλον δεν φαίνεται εφικτό από θεωρητικής πλευράς γιατί τα γεγονότα δεν έχουν ακόμη λάβει χώρα. Δηλαδή εγώ αυτή τη στιγμή γράφω. Στην επόμενη χρονική στιγμή δεν μπορώ να πω ότι θα συνεχίσω να γράφω ή θα πάω να βάλω ένα ουίσκι. Ότι και να κάνω δηλαδή, είναι παρελθόν και ότι κάνω στο απειροελάχιστο κομμάτι του χρόνου είναι το παρόν. Οι απειροελάχιστες στιγμές του παρόντος μας συνθέτουν το παρελθόν μας και η μνήμη μας το συγκρατεί κατά κάποιο τρόπο.
Η ροή του χρόνου λοιπόν μετριέται με την κίνηση και αυτό το είχαν εντοπίσει και οι φιλόσοφοι Χέγκελ και Ένγκελς που θεμελίωσαν την θεωρία του διαλεκτικού υλισμού, στην οποία στηρίχτηκε ο Μαρξ που έγραψε το Κεφάλαιο. Την θεωρία αυτή, παραποιημένη, χρησιμοποίησε ο Λένιν για να αναπτύξει και επιβάλει τις δικές του απόψεις για την σοσιαλιστική επανάσταση. Επειδή ο χρόνος συνδέθηκε με την μεταβολή των πραγμάτων, την αλλαγή, την φθορά και την γέννηση, ήρθε σε κατάφορη αντίθεση με τον χριστιανισμό. Ο λόγος ήταν ότι στον χριστιανισμό ο Θεός ήταν ακίνητος και κατά συνέπεια άφθαρτος και αγέννητος πράγμα που ερχόταν σε αντίθεση με την υλιστική θεωρία του Ένγκελς για την ύλη και το πνεύμα που στηριζόταν στην κίνηση και την μεταβολή. Βλέπουμε δηλαδή ότι το ζήτημα της μέτρησης της ροής του χρόνου είχε και έχει πολλές φιλοσοφικές και πρακτικές συνέπειες που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο επηρεάζουν την καθημερινότητά μας.
Εύχομαι, λοιπόν, σε όλους τους φίλους να έχουν καλό χρόνο να είναι γεμάτος από καλές εμπειρίες και να χασομερήσει να φύγει.