Ευτυχία & έρευνες: Με το ζόρι ευτυχείς; της Κατερίνας Μαγγανά

Μετριέται, άραγε, με ακρίβεια το πόσο ευτυχισμένος νοιώθει ένας άνθρωπος; Πόσες μέρες το μήνα; Και για πόση ώρα, με τι εντάσεις, τι πληρότητα, τι αποκομιδή για να μεταβολιστεί με τα άλλα συναισθήματα, τις υπόλοιπες στιγμές της ζωής του; Και τι νόημα έχει να μετρηθούν όλα αυτά;

ΕΛΑΤΕ ΝΑ ΜΕΤΡΗΣΟΥΜΕ…
Σε εποχές χαλεπές σαν αυτή που τώρα διάγουμε, το «περί ευτυχίας ανάγνωσμα» γίνεται ακόμα πιο ελκυστικό από πριν. Συμβουλές για τη θετική σκέψη, τα θετικά συναισθήματα, τη διατήρηση της αισιοδοξίας… Και μια υπόγεια αναρώτηση, που στους σκεπτόμενους ανθρώπους, υπήρχε πάντα εκεί, προς διαπραγμάτευση: «γιατί πρέπει ντε και καλά να είμαι μονίμως ευτυχής;». Διότι όταν κάτι είναι αδύνατο, στο πίσω μέρος του μυαλού μας, ασυνείδητα το γνωρίζουμε…
Με αποκορύφωμα τις τελευταίες δεκαετίες, η τάση να βάλουμε σε αριθμούς και το ζύγισμα της προσωπικής ή κοινωνικής ευτυχίας ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Έρευνες επί ερευνών, καθηγητές ευτυχίας σε σπουδαία αμερικάνικα πανεπιστήμια, όπως το Χάρβαρντ, το κίνημα των θετικών συναισθημάτων… Στις δεκαετίες της παραγωγικότητας για την υπερκατανάλωση του δυτικού κόσμου, όπου καθετί υλικό ήταν και εξαιρετικά σημαντικό, όπου ο υλισμός εξελίχθηκε στην καινούργια θρησκεία, μπήκε και το συναίσθημα της ευτυχίας στο χορό των μετρήσεων. Ξαφνικά οι έρευνες ενδιαφέρονταν για το πόσο τοις εκατό ευτυχισμένοι είμαστε αν κάνουμε γιόγκα ή πιλάτες και με τι διαφορά, αν μασουλάμε το απόγευμα σοκολάτα γάλακτος ή μαύρη, αν προτιμάμε να ζούμε ελεύθεροι, χωρισμένοι ή παντρεμένοι…
Μερικές από αυτές είχαν και ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα, όπως τα οφέλη της φυσικής δραστηριότητας για την ευεξία και την καταπολέμηση του στρες και της κατάθλιψης. Οι περισσότερες όμως μετρούσαν ψυχαναγκαστικά τα ποσοστά της «ευτυχίας» των δυτικών, κομμάτι μιας ευρύτερης εικόνας του ψυχαναγκασμού της μέτρησης, της απαρίθμησης, του πόσα χρήματα κερδίζεις και πόσα καταναλώνεις, του «φαίνεσθαι». Στην κουλτούρα αυτού του τύπου εξέχουσα θέση είχαν και μετρήσεις όπως «Τα 100 πράγματα που πρέπει να κάνετε πριν τα 40» «Τα 50 μέρη που πρέπει να δείτε πριν πεθάνετε» κ.α., διαβρωτικά και εντελώς ανώφελα για την πραγματική και ουσιαστική ισορροπία ενός ανθρώπου.
Άλλες μελέτες έδιναν συμβουλές για την ευτυχία και την καλή διάθεση, θεωρώντας δεδομένο ότι δεν την έχουμε, ενδιαφέρουσα πτυχή ως προς το είδος του πολιτισμικού πλαισίου που είχαμε διαμορφώσει όλα αυτά τα χρόνια. Όμως, από κάτω, παραφύλαγε συνεχώς μια απορία: από πού έρχεται αυτή η ανεπαίσθητη, ή πιο συνειδητή, αίσθηση θλίψης, λύπης, που συνόδευε το άνευ όρων άδειασμα τσέπης και ψυχής; Ήταν και λίγο άδικο, γιατί οι άνθρωποι προσπαθούσαν να είναι με το ζόρι ευτυχείς, προσπαθώντας να συντονίζονται με συνέπεια με τις νότες του συρμού. Κι έτσι η απορία μεγάλωνε: η ευτυχία, γιατί δεν έρχεται να μείνει;

ΛΙΓΟ ΧΩΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ!
«Οι άνθρωποι δεν παύουμε να θέλουμε. Μόλις πάρουμε αυτό που θέλουμε, επέρχεται η πλήξη, νιώθουμε τον κορεσμό. Ύστερα ανακύπτει μια άλλη επιθυμία και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται», είχε δηλώσει παλαιότερα ο Ίρβινγκ Γιάλομ, μιλώντας για την τρομοκρατία της ευτυχίας. Πολλούς αιώνες πριν από αυτόν και πριν από την ψυχαναλυτική σκέψη, ο Αριστοτέλης, στα Ηθικά Νικομάχεια, ανέφερε: «Τίποτε δεν είναι συνεχώς εξίσου ηδονικό, διότι η φύση δεν μας έχει κάνει απλούς, βρίσκεται μέσα μας και άλλο στοιχείο (εξαιτίας του οποίου μάλιστα είμαστε φθαρτοί).»
Το λόγο της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, παράδοσης του τόπου μας, τον αποστραφήκαμε για τη σαγήνη του λόγου της κατανάλωσης. Έτσι, ο μοντερνικός περί ευτυχίας λόγος μέχρι τώρα διαρθρώνονταν σε συνύπαρξη με το λόγο της αγοράς στο καπιταλιστικό σύμπαν. Δεν ήταν ακατόρθωτο να αποκτήσουμε κάτι, ήταν απλώς θέμα χρόνου: πότε θα βγει το δάνειο, πόσο θα χρεωθεί η κάρτα, πότε θα «πέσει» το τζόκερ, θα μπούμε στο life style των εντύπων… Δημιουργώντας έτσι την ψευδαίσθηση ότι η ικανοποίηση είναι απλώς ένα ζήτημα παραγωγής και απόκτησης του αντικειμένου που αυτή τη στιγμή λείπει. Ψευδαίσθηση που μας αφήνει υπερδιεγερμένους, χωρίς την κατάφαση και την αποδοχή του ελλείμματος που κάνει τη ζωή λειτουργική, την κάνει να κινείται. Και χωρίς πνευματικότητα, από την οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και η αίσθηση πληρότητας της ύπαρξης.
Η διαστροφή αυτού του λόγου περί ευτυχίας είναι μια βαθιά αίσθηση ότι δεν τα καταφέρνουμε: αφού η αγορά και η επιστήμη μου προσφέρει όλα όσα χρειάζομαι για να ξεχάσω τα βάσανά μου, να τα εξαφανίσω, τότε μάλλον εγώ φταίω που δεν τα καταφέρνω. Η ψυχική δεξαμενή εξαντλείται σε μια προσπάθεια που «χάνει τα λεφτά της», δεν αποδίδει η επένδυση. Μας απομακρύνει από τη σοφία μιας πολύτιμης γνώσης, ότι κανένα αντικείμενο δεν μπορεί να μας οδηγήσει μονίμως στην απόλυτη ικανοποίηση. Όσοι κατάφεραν να ενσωματώσουν αυτή τη γνώση με τη στάση της ζωής τους, με την ωρίμανση, καταφέρνουν να αντέξουν καλύτερα και τους δεινούς καιρούς.

Η ΨΥΧΗ ΤΗΣ ΠΑΡΕΑΣ ΚΑΙ
Η ΠΑΡΕΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
Οι έρευνες των επιστημόνων συνάδουν συνήθως με τα κελεύσματα της εποχής. Για το λόγο αυτό, στις μέρες μας οι έρευνες για τη δύστυχη την ευτυχία, εστιάζουν σε ζητήματα όπως: το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία, η ανεξαρτησία και η ελευθερία ενός ατόμου είναι πιο σημαντικές για το αίσθημα ευτυχίας. Ή, ότι αν θέλει κανείς να είναι η ψυχή της παρέας, να είναι πάντα κεφάτος και γελαστός. Με τη σύνδεση υγείας και ευτυχίας έχουν ασχοληθεί πολύ οι μελετητές. Η γενική ιδέα είναι ότι αν είσαι ευτυχής και ικανοποιημένος, αισιόδοξος άνθρωπος τότε είσαι πιο υγιής και επιτυγχάνεις και τη μακροζωία. Αυτό είναι γεγονός, αλλά τα αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν ότι τα υποκείμενα που εκτιμήθηκαν, ήταν σε αυτή την κατάσταση γιατί είχαν ουσιαστική ζωή: είχαν μια εργασία που τους άρεσε, καλούς φίλους και σχέσεις, εφικτούς στόχους ζωής. Η μετάφραση του ευρήματος παραπέμπει λίγο στο ποιος έκανε την κότα και το αυγό. Πώς γίνεται δηλαδή κάποιος αισιόδοξος, ικανοποιημένος και ευτυχής άνθρωπος; Και πως αποκτά ουσιαστική ζωή; Πρώτα πρέπει να είναι ευτυχής και ικανοποιημένος για να αποκτήσει ουσιαστική ζωή ή το αντίστροφο; Ποιοι παράγοντες είναι εξαιρετικά σημαντικοί προς αυτή την κατεύθυνση; Σίγουρα όχι οι κωμωδίες και τα ξεσκάσματα. Χρήσιμα είναι κι αυτά, αλλά συμπληρωματικά.
Οι άνθρωποι που μπορούν να χτίσουν μια ουσιαστική ζωή είναι εκείνοι που έχουν βιώσει μια ήρεμη και αναπτυξιακά γόνιμη παιδική ηλικία, που έχουν ενσωματώσει θετικά μοντέλα συμπεριφοράς από τους γονείς τους, προφανώς τα έχουν εξελίξει, καθώς κι εκείνοι που έχουν δουλέψει αποτελεσματικά πάνω στα τραύματά τους. Έχουν αποδεχθεί την ελλειμματικότητά τους και μπορούν να δημιουργήσουν καθώς και να πάρουν χαρά από αυτά που προσφέρει η ζωή.
Ένας άνθρωπος που μπορεί να αντλήσει με ρεαλισμό αισιοδοξία απέναντι στην πραγματικότητα που τον περιβάλλει δεν σημαίνει ότι είναι μονίμως σε νιρβάνα, ότι δεν κατανοεί ή δεν αντιμετωπίζει προβλήματα. Ξέρει να ζει την πραγματικότητα με διαύγεια και προσαρμοστικότητα, με εμπιστοσύνη στις δεξιότητές του και στις σχέσεις του.
Οι «ευτυχισμένοι» άνθρωποι είναι εκείνοι που αποδέχονται τους κύκλους της ζωής και τον κύκλο της ζωής. Η ευτυχία, αν πρέπει να τη δούμε ως κάτι συνολικό που περιλαμβάνει αίσθημα επίτευξης, ικανοποίηση από την ζωή, αυτοεκτίμηση και εξέλιξη εαυτού, και στιγμές υπέρβασης, συγκροτείται παράλληλα με το μεγάλωμά μας, τις ψυχικές μας εργασίες και αποκωδικοποιήσεις, και συμπορεύεται με τις στιγμές της θλίψης μας, του πόνου, των αποχωρισμών, της έντασης και των νεύρων, της λύπης και της κακοκεφιάς. Υπάρχουν καταστάσεις στη ζωή μας που πρέπει να πενθήσουμε, να λυπηθούμε. Αλλιώς δεν είναι ζωή. Όλα αυτά μαζί είναι η πραγματική ζωή.

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

Πήγαινε στην κορυφή