Η έρημος είναι κοντά μας,Γράφει ο Βαγγέλης Ντάλης

Καήκατε αυτή τη βδομάδα; Τα επόμενα χρόνια να δείτε! Οι πέντε πόλεις με τις μεγαλύτερες αυξήσεις σε καύσωνες στο μέλλον, προβλέπεται να είναι κατά σειρά η Αθήνα, η Λευκωσία, η Πράγα, η Ρώμη και η Σόφια. Πέντε ελληνικές πόλεις (Αθήνα, Πάτρα, Ηράκλειο, Καλαμάτα και Πειραιάς) βρίσκονται στο υψηλότερο 5% των ευρωπαϊκών πόλεων που κινδυνεύουν τόσο με χειρότερες ξηρασίες όσο και με χειρότερους καύσωνες.

Δεν μιλάμε για το απώτερο μέλλον. Μιλάμε για φαινόμενα που έχουν ήδη εκδηλωθεί! Οι επιστήμονες προβλέπουν ότι μερικές περιοχές του ευρωπαϊκού Νότου μπορεί να βιώσουν ξηρασίες έως 14 φορές χειρότερες από τις σημερινές. Οι πέντε πόλεις με τις μεγαλύτερες προβλεπόμενες αυξήσεις ξηρασίας είναι κατά σειρά η Αθήνα, η Λισαβόνα, η Μαδρίτη, η Λευκωσία και η Σόφια.
Οι ερευνητές της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Νιούκαστλ, με επικεφαλής τη Σέλμα Γκουερέιρο, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό περιβαλλοντικών ερευνών «Environmental Research Letters», χρησιμοποίησαν όλα τα διαθέσιμα κλιματικά μοντέλα (με βάση τρία σενάρια) για να προβλέψουν πώς θα εξελιχθούν σε 571 ευρωπαϊκές πόλεις έως το 2050 ή το 2100 τρία βασικά φαινόμενα: οι πλημμύρες, οι ξηρασίες και οι καύσωνες.
Η μελέτη προβλέπει αύξηση της μέγιστης θερμοκρασίας και χειρότερους καύσωνες και στις 571 πόλεις (ακόμη και με το πιο αισιόδοξο από τα τρία σενάρια), αυξημένη ξηρασία ιδίως στη Νότια Ευρώπη, αύξηση στις πλημμύρες ιδίως στη βορειοδυτική Ευρώπη και γενικότερη επιδείνωση των κινδύνων από ακραία καιρικά φαινόμενα στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις.
Για τα ακραία καιρικά φαινόμενα γράφαμε και την προηγούμενη εβδομάδα. Αυτά για τα οποία δεν χρειαζόμαστε καμία έρευνα για να καταλάβουμε ότι «κάτι κακό γίνεται εδώ». Όσοι και όσες βέβαια ανησυχούμε και δεν θεωρούμε ότι όλα αυτά αφορούν το πολύ, μα πολύ μακρινό μέλλον στο οποίο εμείς ή τα παιδιά μας δεν θα προλάβουμε να ζήσουμε …
Ένα από τα φαινόμενα τα οποία προχωρούν με ολοένα και μεγαλύτερους ρυθμούς είναι κι αυτό της ερημοποίησης. Στη χώρα μας όταν μιλάμε για έρημο έχουμε στο μυαλό μας κάποιες περιοχές της Αφρικής, της Ασίας ή της αμερικάνικης ηπείρου. Κι όμως. Ερημοποιημένες περιοχές υπάρχουν ήδη στην Κρήτη, στην ανατολική Πελοπόννησο, στα νησιά του Αιγαίου και αλλού. Δεν είναι τεράστιες (ακόμα…) αυτές οι εκτάσεις. Είναι όμως αναπότρεπτα ερημοποιημένες. Και μεγαλώνουν συνεχώς.
Βάσει των μετρήσεων της Ελληνικής Επιτροπής για την καταπολέμηση της ερημοποίησης, 34% των περιοχών της χώρας μας θεωρείται υψηλού κινδύνου, 49% μέτριου κινδύνου και 17% χαμηλού κινδύνου. Ως ερημοποίηση, φαινόμενο που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η περιοχή της Μεσογείου, ορίζεται η υποβάθμιση του εδάφους και του περιβάλλοντος στις ξηροθερμικές και ύφυγρες. Αυτό πρακτικά συνάδει σε μείωση ή ακόμα και απώλεια της παραγωγικότητας των γεωργικών και δασικών εκτάσεων, κυρίως λόγω της διάβρωσης, που επιφέρει δραστική μείωση του βάθους και της γονιμότητας του εδάφους και της βλάστησης. Εκτός όμως από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η ερημοποίηση έχει επίσης σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες, αφού εάν το έδαφος δεν αποδίδει, αμέσως μειώνεται η παραγωγή για τους αγρότες και περιορίζεται έτσι το ήδη συμπιεσμένο εισόδημά τους.
Οι σημαντικότερες διεργασίες που μπορούν να οδηγήσουν στην ερημοποίηση μιας ευαίσθητης περιοχής είναι: η διάβρωση του εδάφους, η αλόγιστη χρήση γης από γεωργούς και κτηνοτρόφους, η ελάττωση του διαθέσιμου νερού, η αλάτωση, η αλκαλίωση και η οξίνιση του εδάφους (μεταβολές στο pH του), η χημική ρύπανση του εδάφους και η αποψίλωση των δασών.
Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, όπου βρίσκεται και η χώρα μας, έχει χαρακτηριστεί από τους επιστήμονες ως μία από τις πλέον ευάλωτες περιοχές του κόσμου στην κλιματική αλλαγή, κυρίως σε ό,τι αφορά την αύξηση της θερμοκρασίας, τη συχνότητα εμφάνισης καυσώνων και την επικράτηση ξηρότερων συνθηκών στο μέλλον. Η αύξηση της θερμοκρασίας στην Ελλάδα είναι πιο σημαντική κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και φτάνει μέχρι και τον ένα βαθμό Κελσίου ανά δεκαετία, ενώ συνοδεύεται από σημαντική αύξηση των ιδιαίτερα θερμών ημερών και των επεισοδίων καύσωνα, ακόμη πιο έντονα στα αστικά κέντρα. Ο αριθμός των θερμών ημερών ανά έτος αναμένεται να αυξηθεί στην ηπειρωτική Ελλάδα μέχρι και κατά 40 μέρες έως το 2100 λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Μελετώντας δείγματα γύρης από διαδοχικά γεωλογικά ιζήματα του παρελθόντος Γάλλοι επιστήμονες κατάφεραν να προσεγγίσουν την πορεία του μεσογειακού κλίματος και των οικοσυστημάτων του τα τελευταία 10.000 χρόνια και στη συνέχεια οι αλγόριθμοι τους οδήγησαν σε υποθέσεις/προβλέψεις για την εξέλιξη των οικοσυστημάτων στο μέλλον. Τα περισσότερα σενάρια είναι δυσοίωνα καθώς μονάχα εάν και εφόσον η θερμοκρασία δεν ανέβει πάνω από 1,5 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, η Μεσόγειος θα έχει τη γνώριμη εικόνα της.
Διαφορετικά, αν η άνοδος της θερμοκρασίας ξεπεράσει τους δύο βαθμούς Κελσίου, τότε τα φυλλοβόλα δέντρα θα δώσουν τη θέση τους σε θαμνώδη βλάστηση και ολόκληρες περιοχές θα ερημοποιηθούν. Ίσως η νότια Ισπανία θυμίζει Σαχάρα, ίσως η Ελλάδα δεν είναι αυτή που γνωρίζουμε. Επιπλέον η μελέτη τους ξεκαθαρίζει ότι δεν έλαβε καν υπόψη τον ανθρώπινο παράγοντα και την επεκτατική του, αστική επέλαση εις βάρος του περιβάλλοντος.
Στην Κρήτη ο εφιάλτης των κλιματικών αλλαγών θα δώσει την χαριστική βολή σε ένα νησί που επέλεξε να είναι ανοχύρωτο απέναντι σε αυτές. Οι Κρητικοί κατέστρεψαν ή ανέχτηκαν την καταστροφή των δασών τους και του φυσικού τους πλούτου. Αλλά η ερημοποίηση, που προέρχεται από τις αλλαγές αυτές, είναι ήδη σε εξέλιξη.Σύμφωνα με μελέτες το νησί «δεν θα υπάρχει», τουλάχιστον όπως το ξέρουμε, το 2050!
Όμως, η εξέλιξη των μεγάλων πολιτισμών της Μεσογείου (αιγυπτιακός, ρωμαϊκός και ελληνικός) ήταν δεμένη με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν στο παρελθόν μας και οι μεταβολές τους καθόριζαν το μέλλον. Για παράδειγμα, η παρατεταμένη ξηρασία στη Μεσόγειο θα εντατικοποιήσει τις προσφυγικές ροές προκαλώντας μετακίνηση πληθυσμών και ιστορικές ανακατατάξεις. Μόλις πέρυσι μελέτη στις ΗΠΑ που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών» ανέφερε ότι υπάρχουν στοιχεία που επιβεβαιώνουν πως η ανθρωπογενής αλλαγή του κλίματος είχε επιδράσει προσθετικά στην ξηρασία της περιόδου 2007-2010 στη Συρία και ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδήγησαν στον εμφύλιο πόλεμο! Όπως αναφέρει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (UNCCD) έως και 135 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε κίνδυνο μετανάστευσης επιδεινώνοντας την μη μελετημένη αστικοποίηση.
Οι πυρκαγιές και η αποψίλωση των εδαφών που αυτές προκαλούν είναι ένας παράγοντας που δεν μπορεί να προβλεφθεί. Την περασμένη Κυριακή, μόνο στην Κρήτη ήταν σε εξέλιξη δύο μεγάλες φωτιές, στα υπέροχα Φαλάσαρνα του Δήμου Κισάμου και στο Αρολίθι Ρεθύμνου. Ήταν υπό έλεγχο η φωτιά στο Αμάρι Ρεθύμνου, ενώ είχαν κατασβηστεί αυτές σε Μάλες και Σητεία. Όλα αυτά το προηγούμενο Σαββατοκύριακο μόνο.
Προφητικός ο Μιχάλης Κατσαρός, ο ποιητής, που μας μήνυσε: «Μην αμελήσετε/ Πάρτε μαζί σας νερό/ Το μέλλον μας έχει πολλή ξηρασία».