Όμιλος Φίλων Σταφίδας (Ο.ΦΙ.Σ), Γράφει ο Γιώργος Πένταρης

Στις 25 Ιουνίου 2018 δόθηκε στην αίθουσα συνεδριάσεων του Εμπορικού Επιμελητηρίου Πύργου Ηλείας, μια συνέντευξη τύπου όπου ανακοινώθηκε η ίδρυση του «Ομίλου Φίλων Σταφίδας» ή επί το συντομότερο Ο.ΦΙ.Σ. Όταν λέμε σταφίδα εννοούμε την μαύρη Κορινθιακή σταφίδα, η οποία παράγεται από μαύρα σταφύλια και όχι αυτά της σουλτανίνας. Η σταφίδα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομία της Ελλάδας στον 19ο αιώνα, αλλά και στον 20ο. Πολλά έχουν γίνει και πολλά έχουν γραφτεί για το λεγόμενο σταφιδικό ζήτημα που σημαδεύτηκε από έντονες και βίαιες κινητοποιήσεις των παραγωγών της Δυτικής Πελοποννήσου.
Η χρυσή εποχή της σταφίδας ήταν στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, όταν τα Γαλλικά αμπέλια ξεράθηκαν από την φυλλοξήρα και άρχισαν μεγάλες εισαγωγές ελληνικής σταφίδας για την παραγωγή των Γαλλικών κρασιών. Εκείνη την εποχή τα κλίματα, όπως λέγανε οι παλαιότεροι, δεν έκαναν σταφύλια, αλλά τάλιρα. Τότε χτίστηκαν στον Πύργο Ηλείας και στα περίχωρα τα νεοκλασικά και τα μεγάλα διώροφα σπίτια με τα υποστατικά τους. Αυτό έγινε και στις άλλες σταφιδοπαραγωγικές περιοχές όπως Αχαΐα, Αιγιαλεία, Ζάκυνθο, Καλαμάτα κ.τ.λ.
Χάριν της σταφίδας κατασκευάστηκε το 1883 η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή της Ελλάδας Πύργος – Κατάκολο και μετά ακολούθησε η γραμμή Πειραιάς – Καλαμάτα συνδέοντας όλες τις σταφιδοπαραγωγικές περιοχές της χώρας.
Πέρασε μια χαρισάμενη εποχή όπου, όπως διαβάζω στο εξαιρετικό βιβλίο του Ηλείου ιστορικού Βύρωνα Δάβου με τίτλο «Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821-1930», τα Γαλλικά μπαλέτα ήταν μόνιμα στον Πύργο, όπως τα Γαλλικά θέατρα και οι Γαλλικές μπυραρίες. Εκτός των νεοκλασικών μεγάρων κατασκευάστηκαν σχολικά κτήρια, αναπτύσσονται πολιτιστικοί σύλλογοι και λέσχες, φτιάχνονται όμορφα εμπορικά καταστήματα, πρότυπα καφενεία και τόσα άλλα.
Εκείνη την εποχή λοιπόν, οι Γάλλοι αντέδρασαν και προσπάθησαν να βρουν λύση για την φυλλοξήρα και το πέτυχαν φέρνοντας φυτό από την Αμερική. Το ελληνικό κράτος όμως λόγω απουσίας μιας συστηματικής πολιτικής για την σταφίδα, που την θυσίασε στα μικροπολιτικά συμφέροντα, δεν ενδιαφέρθηκε να ενημερώσει τους παραγωγούς για το επερχόμενο πρόβλημα της ελάττωσης της ζήτησης με την ενηλικίωση του ανανεωμένου Γαλλικού Αμπελώνα. Η Γαλλία ελάττωσε πολύ τις εισαγωγές και οι παραγωγοί δεν είχαν τι να κάνουν την σταφίδα τους. Η οικονομική κρίση στην Αγγλία το 1877, αλλά και τα «Πριμαρόλια*» προκάλεσαν δυσφορία στην Αγγλία με αποτέλεσμα την ελάττωση των Αγγλικών εισαγωγών. Από 69.500 βαρέλια εξαγωγές το 1889 έπεσαν σε 21.700 το 1892 και σε μόλις 3.100 το 1893. Εξίσου δραματική και η πτώση της τιμής που από 625 φράγκα ο τόνος το 1890, έπεσε σε 92 το 1893!
Η ελάττωση των εξαγωγών προκάλεσε καθυστέρηση αποπληρωμής κρατικών δανείων με συνέπεια το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Χαριλάου Τρικούπη. Βέβαια, το κράτος παρά τις αδράνειές, του τελικά κάτω από την πίεση των κινητοποιήσεων των παραγωγών ίδρυσε την Αγροτική Τράπεζα και τον Αυτόνομο Σταφιδικό Οργανισμό (ΑΣΟ) για να βοηθήσουν η μεν τράπεζα τους παραγωγούς με καλλιεργητικά δάνεια, ο δε ΑΣΟ για να κάνει συγκέντρωση σταφίδας και να δίνει μια εγγυημένη τιμή παραγωγού. Παρά τα μεγάλα προβλήματα διάθεσης και κατά συνέπεια της χαμηλής τιμής παραγωγού, η σταφίδα έζησε οικογένειες, σπούδασε παιδιά, προίκισε κόρες, έχτισε σπίτια και εξ αιτίας της ξεφύτρωσαν αρκετά προσοδοφόρα επαγγέλματα όπως σταφιδέμποροι, τραπεζίτες, παραγγελιοδόχοι, ασφαλιστές, φορτωτές, μαουνιέρηδες, κατασκευαστές κιβωτίων συσκευασίας που πλούτιζαν χάρη στο χρυσάφι της γης. Η καλλιέργεια της σταφίδας μέχρι το 1980 δεν είχε αλλάξει σχεδόν καθόλου από την εποχή της Ενετοκρατίας στην Ελλάδα. Το ίδιο και οι χαμηλές εξαγωγές τον 20ο αιώνα όπως και οι χαμηλές τιμές. Η απουσία εθνικής στρατηγικής για την καλλιέργεια, εξαγωγή και τιμές και σε συνδυασμό με τις επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ελάττωσαν την παραγωγή σε οριακά επίπεδα, τα οποία αν μειωθούν έτι περεταίρω δεν θα υπάρχει η λεγόμενη «κρίσιμη μάζα» για την υποστήριξη μιας εξαγωγικής δραστηριότητας.
Τα κενά αυτά, γιατί η παγκόσμια κατανάλωση αυξάνει, καλύπτονται από άλλες χώρες όπως Τουρκία, Αμερική, Περσία, Αφγανιστάν κ.τ.λ. Η κατανάλωση υποκατάστατων σταφίδας όπως τα goji berry, blueberry κ.τ.λ, τα οποία προωθούνται στην χώρα από διάφορες εταιρείες παραγωγής και διακίνησης τέτοιων προϊόντων, καθώς και η ανυπαρξία ενός συστηματικού marketing για μέσα και έξω από την χώρα εξοβέλισαν την σταφίδα από το διαιτολόγιο του μέσου ανθρώπου.
Όμως οι σύγχρονες έρευνες έδειξαν ότι η σταφίδα ως διατροφική αξία υπερτερεί όλων των berries και θα ήταν λογικό να αυξηθεί η κατανάλωση αν το προϊόν διαφημιζόταν με μοντέρνο τρόπο.
Όλα τα παραπάνω εμείς οι συμμαθητές του ΑΓΑΠΗ (Α’ Γυμνάσιο Αρρένων Πύργου Ηλείας της τάξης του 1971), τα είδαμε και θέλοντας να προσφέρουμε κάτι στον τόπο μας, αλλά και από την συναισθηματική αγάπη προς την σταφίδα, γιατί με αυτή μεγαλώσαμε οι περισσότεροι, σκεφτήκαμε να κάνουμε τον «Ο.ΦΙ.Σ.».
Ο όμιλος έχει κεντρικό στόχο να προωθήσει την καλλιέργεια της σταφίδας με ενημερωτικές παρεμβάσεις, κινητοποιήσεις κρατικών παραγόντων για να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα της σταφιδοπαραγωγής με συστηματικό τρόπο ώστε να επεκταθεί η καλλιέργεια των σταφιδαμπέλων συμβατικών και βιολογικών. Επειδή κάθε προσπάθεια ανάλογου είδους για να έχει επιτυχία απαιτεί και παράλληλες δράσεις, όπως π.χ. την καλλιέργεια της κουλτούρας της σταφίδας, έχουμε ακόμη σαν στόχο να παρέμβουμε για την ίδρυση ενός θεματικού μουσείου για την σταφίδα και το δέσιμο αυτής με την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της Ηλείας των δύο προηγουμένων αιώνων.
Επί πλέον τρίτος στόχος και κατά την γνώμη μου πολύ σημαντικός, είναι η επανίδρυση του ινστιτούτου σταφίδας, το οποίο υπήρχε στον Πύργο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Το ινστιτούτο θα βοηθήσει με την χρήση των νέων τεχνολογιών την προώθηση της καλλιέργειας.
Πολλοί λογοτέχνες έγραψαν για την σταφίδα όπως ο Κλεάνθης Τριανταφύλλου (1850-1889) εκδότης της εφημερίδας Ραμπαγάς, έγραψε το παρακάτω ποιηματάκι.
Απ’ το τσαμπί σου κρέμεται, γλυκιά μου μαυρομάτα, /το έθνος… Σένα θρέφουμε μονάκριβη ελπίδα, / χλωρή, όσο ξεραίνεσαι, συ κάνεις την πατρίδα ,/ είν’ από σένα τάλαρο τ’ αλώνια μας γεμάτα, / μικρή, γλυκομελάχρινη, κοπέλα μου σταφίδα!
Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας από τα Λεχαινά έγραψε και το διήγημα «Το σύνεφο» που περιγράφει την αγωνία των παραγωγών να μη βρέξει για να προλάβει να ξεραθεί η σταφίδα στ’ αλώνι. Σήμερα η τεχνολογία απλοποίησε και ελάφρυνε πολύ την δουλειά στη σταφίδα που και αυτό είναι ένας παράγοντας να εξετάσουν οι παραγωγοί την εκ νέου ανάπτυξη της καλλιέργειας.
* Για τα «Πριμαρόλια» να διαβάσετε το ομώνυμο βιβλίο της Αθηνάς Κακούρη.