Χωρίς καλαμάκι, γράφει ο Βαγγέλης Ντάλης

Χωρίς καλαμάκι

Πίνεται ο φραπέ χωρίς καλαμάκι; Όσες φορές το έχω κάνει, για οδοντιατρικούς λόγους, δεν μπορώ να το πω κι απόλαυση. Το κοκτέιλ χυμών στην παραλία πίνεται χωρίς καλαμάκι; Eπειδή πλησιάζει η μέρα όπου το δίλημα θα είναι «καλαμάκι ή καλαμαράκι» πρέπει να αποφασίσουμε τι επιλέγουμε. Θέλουμε να ζήσουμε με πλαστικό ή με θάλασσες και ψάρια.

Δεν είναι αστείο, όπως δεν ήταν από ταινία επιστημονικής φαντασίας η φάλαινα που ξεβράστηκε νεκρή στη στεριά και στης οποίας την κοιλιά βρέθηκαν 30 κιλά πλαστικό! Όχι, δεν ήταν επιλογή της φάλαινας να φάει πλαστικό. Αλλά σε θάλασσες κι ωκεανούς όπου το πλαστικό κολυμπάει παντού, σε βυθούς στρωμένους με «χαλιά» πλαστικού και με ψάρια που καταπίνουν άθελά τους πλαστικό, το μεγάλο ψάρι-φάλαινα έγινε αποθηκάριος πλαστικού. Για τα ψάρια, το πλαστικό δεν φέρνει τους ίδιους βιοχημικούς κινδύνους με τον άνθρωπο, φέρνει κάτι πιο θανατηφόρο: την ασφυξία!
Η νεκρή φάλαινα 7 τόνων και 9 μέτρων που ξεβράστηκε πάντως πρόσφατα στην Σαντορίνη, ήταν το πιο εντυπωσιακό θύμα αυτής της ανθρώπινης πρακτικής. Οι ειδικοί που έκαναν νεκροτομή στο κήτος ανακάλυψαν πως το θηλαστικό πέθανε από γαστρικό σοκ που προκλήθηκε από την κατάποση πλαστικού. Η φάλαινα δεν μπόρεσε να αποβάλει τα πλαστικά από το πεπτικό σύστημά της, με αποτέλεσμα να πάθει περιτονίτιδα και να καταλήξει. Να σημειωθεί πως κάθε χρόνο χιλιάδες θαλάσσιες χελώνες, φάλαινες ψάρια και θαλασσοπούλια χάνουν τη ζωή τους από τα πλαστικά, τα οποία είναι κι ένας από τους μεγαλύτερους που αντιμετωπίζει το θαλάσσιο οικοσύστημα.
Η ευχάριστη είδηση των ημερών ήταν η ανακοίνωση της βρετανικής κυβέρνησης την Πέμπτη 19 Απριλίου πως προτίθεται να απαγορεύσει μέχρι το τέλος του χρόνου τα πλαστικά καλαμάκια, τους πλαστικούς αναδευτήρες ποτών και καφέδων καθώς και τις πλαστικές μπατονέτες. «Θα απαγορεύσουμε αυτά τα αντικείμενα από πλαστικό», δήλωσε ο υπουργός Περιβάλλοντος Μάικλ Γκόουβ, όταν ερωτήθηκε από το BBC, και συμπλήρωσε ότι πρόκειται για «παγκόσμια επείγουσα ανάγκη» καθώς απειλείται συνεχώς η θαλάσσια πανίδα.
Ακολουθώντας το παράδειγμα της βρετανικής κυβέρνησης, η Ένωση Επιχειρήσεων Αλκοολούχων Ποτών (ΕΝΕΑΠ) αποφάσισε να καταργήσει σταδιακά τα πλαστικά καλαμάκια και τους αναδευτήρες ποτών. Η ΕΝΕΑΠ εκπροσωπεί τις μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου αλκοολούχων ποτών, που εισάγουν και διακινούν το 80% των διεθνών μαρκών premium αλκοολούχων ποτών στην Ελλάδα.
Όπως επισημαίνεται στην αναλυτική ανακοίνωσή της: «Αναγνωρίζουμε ότι ένα καλαμάκι ή ένας αναδευτήρας ποτών χρησιμοποιείται μόνο για λίγα λεπτά, ωστόσο χρειάζονται πολλά χρόνια για να διασπαστεί ενώ συχνά δεν αποσυντίθεται πλήρως με αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και τις θάλασσες. Γι’ αυτό, αναλαμβάνουμε δράση προκειμένου να συμβάλλουμε στην περαιτέρω ευαισθητοποίηση της βιομηχανίας, των επαγγελματιών του κλάδου και των καταναλωτών. Σε περίπτωση που το πλαστικό καλαμάκι ή ο αναδευτήρας είναι σημαντικά για να απολαύσει κανείς το ποτό του, προτείνουμε να χρησιμοποιούνται ανακυκλώσιμες βιοδιασπώμενες εναλλακτικές και θα ενθαρρύνουμε τους συνεργάτες μας προς αυτήν την κατεύθυνση. Τέλος, καλούμε τους καταναλωτές όταν παραγγέλνουν ποτό να διευκρινίζουν: “Όχι καλαμάκι, παρακαλώ”, και όλοι μαζί να ενώσουμε τις δυνάμεις μας».
Στην Ελλάδα τέτοιες ειδήσεις έχουμε την τάση είτε να τις υποβαθμίζουμε ως ασήμαντες είτε να τις λοιδορούμε. «Μα καλά, καταργώντας τα καλαμάκια, θα μειώσουμε το πλαστικό; Το καλαμάκι μπροστά στα υπόλοιπα πλαστικά είναι σταγόνα στον ωκεανό!». Γενικότερα, όταν είναι να εφαρμοστεί ένα χρήσιμο ή αναγκαίο μέτρο που είτε μας θίγει είτε μας «ξεβολεύει», βρίσκουμε του κόσμου τα προσχήματα για μην το εφαρμόσουμε. «Από μένα θα αρχίσετε να εφαρμόζετε το νόμο, τους προηγούμενους δεν τους είδατε;» και σε παραλλαγή «από το καλαμάκι θα αρχίσετε να περιορίζετε το πλαστικό, όλα τα υπόλοιπα πλαστικά δεν τα βλέπετε;» κλπ.
Είδαμε τι έγινε με τη χρέωση της πλαστικής σακούλας. Καχυποψία και σχόλια του τύπου «βρήκαν πάλι ευκαιρία για να μας τα πάρουν». Κανένας δεν θέλει να κάνει έναν απλό υπολογισμό του τύπου πως ακόμα κι ένα 10% να μειωθεί η πλαστική σακούλα, πόσες χιλιάδες τόνοι λιγότεροι θα καταλήξουν στις θάλασσες, πόσες περισσότερες φάλαινες κι άλλα ψάρια θα ζήσουν. Η ΕΝΕΑΠ ήταν σαφής: για να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο το κάνουμε, όχι γιατί με αυτό θα σώσουμε τον πλανήτη. Από κάπου πρέπει να αρχίσουμε, ε, ας αρχίσουμε από τα μικρά κι ασήμαντα, ας αρχίσουμε από τα καλαμάκια. Κι αν ευαισθητοποιηθούμε τότε ίσως απαιτήσουμε να καταργηθούν και τα πιό ρυπογόνα.
Το πλαστικό είναι μία από τις μάστιγες της εποχής: Παράγουμε περίπου 300 εκατομμύρια τόνους πλαστικού, ετησίως και, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επιστημόνων, μέχρι το 2050 θα υπάρχει πιο πολύ πλαστικό απ’ ό,τι ψάρια στους ωκεανούς μας. Από όλο το πλαστικό που έχει κατασκευαστεί ποτέ, μόλις το 9% έχει ανακυκλωθεί. Που σημαίνει πως πολύ πλαστικό καταλήγει στα σκουπίδια, στο φυσικό μας περιβάλλον κι από εκεί συχνά στο πιάτο μας. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, καταπίνουμε πάνω από 114 σωματίδια πλαστικού σε κάθε γεύμα μας.
Τα άδεια μπουκάλια και τα πεταμένα παπούτσια επηρεάζουν τη ζωή πάνω και κάτω από το νερό. Εκτιμάται πως 12,2 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού καταλήγουν κάθε χρόνο στους ωκεανούς. Έως το 2050 ενδέχεται το πλαστικό να ξεπερνάει σε βάρος τα ψάρια. Κάθε χρόνο πάνω από 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι αγοράζουν σαγιονάρες, παγκοσμίως. Πολλές από αυτές πετιούνται σε χωματερές και υδάτινες οδούς, καταλήγοντας τελικά στους ωκεανούς. Ένα άδειο πλαστικό μπουκάλι νερού αν πεταχθεί π.χ. στα Τουρκοβούνια, μπορεί εύκολα να καταλήξει στο Σαρωνικό. Τα νερά της βροχής θα το παρασύρουν κάποια στιγμή και θα καταλήξει σε κάποιο αστικό φρεάτιο. Από εκεί, ο δρόμος για τη θάλασσα δεν είναι μακριά …
Καλή ήταν κι η είδηση για το επίτευγμα που κατάφεραν Βρετανοί και Αμερικανοί επιστήμονες: δημιούργησαν ένα ένζυμο που μπορεί να «φάει» ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα πλαστικά, το ΡΕΤ (polyethylene terepththalate). Το επίτευγμα θα βοηθήσει μελλοντικά στη μάχη κατά της ρύπανσης σε ξηρά και θάλασσα, καθώς θα διευκολύνει για πρώτη φορά την ολοκληρωτική διάσπαση και ανακύκλωση εκατομμυρίων τόνων πλαστικών, ιδίως μπουκαλιών από ΡΕΤ, το οποίο σήμερα παραμένει επί εκατοντάδες χρόνια στο περιβάλλον.
Το PET όμως είναι ένα μόνο από τα χιλιάδες είδη πλαστικών, ελαστικών και γενικότερα πολυμερών που χρησιμοποιούμε στη ζωή μας. Για τα υπόλοιπα δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα κανένα ένζυμο που θα τα διασπά. Ίσως στο μέλλον, αλλά αυτό θα αργήσει πολύ. Ίσως μάλιστα τότε που θα υπάρξουν τα κατάλληλα ένζυμα να μην υπάρχουν πλέον ψάρια στις θάλασσες, να μην υπάρχει ζωή στο βυθό.
Αν εμείς δεν πάρουμε την υπόθεση στα χέρια μας, δεν θα υπάρξει σωτηρία. Όσα κι αν κάνει η επιστήμη, δεν θα μπορέσει να προλάβει τις καταστροφικές πρακτικές του ανθρώπου. Εάν παρατηρήσετε τα είδη που πωλούν τα μεγάλα πολυκαταστήματα τύπου ΙΚΕΑ, JUMPO, ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ, ΕΛΑΣΤΙΚΩΝ κλπ, θα εκπλαγείτε με το πόσο πλαστικό υπάρχει στην καθημερινή ζωή μας. Αυτό δεν ανακυκλώνεται και υπεύθυνοι για τη χρήση του είμαστε όλοι εμείς. Η κοινωνία μας είναι εμπορευματική και προωθεί το πιο φτηνό και πρακτικό. Το εύκολο, της μιάς χρήσης, αδιαφορώντας για τις συνέπειες στο περιβάλλον. Κανένα όμως τέτοιο εμπόρευμα δεν θα κυκλοφορούσε αν εμείς δεν το αγοράζαμε.
Από την άποψη αυτή είναι εξαιρετικά τολμηρή και υπεύθυνη η πρωτοβουλία της ΕΝΕΑΠ. «Ταλαιπωρεί» τον καταναλωτή, δεν φοβάται μην τον δυσαρεστήσει, μόνο και μόνο για να του στείλει ένα μήνυμα. Ελήφθη;