Μακεδονία ξακουστή…! Γράφει ο Νέστωρας Χατζούδης

Με τον όρο αρχαία Μακεδονία – Μακεδόνες ορίζεται το αρχαίο Βασίλειο της Μακεδονίας, στο βορειότερο άκρο της αρχαίας Ελλάδας, που κατοικούνταν από Έλληνες και αποτελούσε ένα ακόμη ελληνικό κράτος κοντά στα τόσα άλλα. (Αθήνα-Αθηναίοι, Σπάρτη – Σπαρτιάτες, Κόρινθος – Κορίνθιοι, Θήβα – Θηβαίοι, Μέγαρα – Μεγαρείς, Μακεδονία – Μακεδόνες κλπ., όλοι όμως ένα Έθνος, Έλληνες). Δεν επρόκειτο για διαφορετικό, ξεχωριστό Έθνος. Περίπτωση να αποτελούσε ξεχωριστό έθνος και μάλιστα Σλαβικό δεν υποστηρίζεται από κανένα δεδομένο: δεν σώζεται κανένα σχετικό πολιτισμικό στοιχείο ∙κατά την εκστρατεία του Αλέξανδρου με τους Μακεδόνες του στην Ασία τον Ελληνικό πολιτισμό διέδωσαν – οι ιστορικές καταγραφές για ύπαρξη σλαβικών φύλων στην περιοχή αρχίζουν από το 16ο αιώνα μ.Χ.

Το αρχαίο Βασίλειο της Μακεδονίας με πολιτικό, διοικητικό και οικονομικό Κέντρο το βόρειο ανατολικό τμήμα της Ελληνικής Χερσονήσου, είχε δυτικά το Βασίλειο της Ηπείρου, ανατολικά τη Θράκη και βόρεια την Παιονία. Τα όρια αυτά ήταν ασαφή. Μεταβάλλονταν για πολλούς και διάφορους λόγους και φυσικά δεν γνωρίζουμε μέχρι που εκτεινόταν προς βορρά.
Κατά τη δισχιλιετή περίπου διάρκεια των αυτοκρατοριών (Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Οθωμανική) η Μακεδονία εντασσόταν στα διοικητικά όριά τους. Με την εξάπλωση του Χριστιανισμού, η κοινωνική κατηγοριοποίηση των υπηκόων τους γινόταν με βάση το θρήσκευμα: Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι. Φυσικά δεν έλειπαν, κατά την περίοδο αυτή, μεμονωμένες καταγωγικές αναφορές στους αρχαίους Έλληνες από διάφορους λόγιους. Οι αναφορές όμως με συγκεκριμένο εθνικό περιεχόμενο και στόχευση άρχισαν οργανωμένα από τις αρχές του 19ου με πρώτους τους Έλληνες και την Επανάσταση του 1821.
Παράλληλα, κατά την περίοδο διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, άρχισε και η εθνική αφύπνιση των σλαβικών φύλων στα βόρεια σύνορά μας. Βούλγαροι – Σέρβοι. Μέχρι τότε οι κάτοικοι της Μακεδονίας ζούσαν είτε σε ξεχωριστούς συμπαγείς εθνοτικούς σχηματισμούς είτε ανάμεικτα π.χ. Θεσσαλονίκη, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα μεταξύ τους.
Η εθνική αφύπνιση και η επιδίωξη δημιουργίας ξεχωριστών κρατών προκάλεσε το λεγόμενο Μακεδονικό Πρόβλημα. Δηλαδή «τις διεκδικήσεις και αμφισβητήσεις του ευρύτερου μακεδονικού χώρου, των ταυτοτήτων και της ιστορικής και πολιτισμικής κληρονομιάς της Μακεδονίας». Εμπλεκόμενα μέρη διεκδικητές η Ελλάδα, η Βουλγαρία και η Σερβία που, στην προσπάθειά τους να συγκροτηθούν σε ισχυρά ανεξάρτητα εθνικά κράτη, επιδίωξαν να εντάξουν στον κρατικό – εθνικό τους χώρο κατά το δυνατόν μεγαλύτερο τμήμα της Μακεδονίας. Διεκδικήσεις με την προβολή δικαιωμάτων επί πραγματικών ή κατασκευασμένων ταυτοτήτων των διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων και επί της ιστορικής και πολιτισμικής κληρονομιάς της Μακεδονίας είχαν ως αποτέλεσμα αιματηρές πολεμικές συγκρούσεις και οδυνηρές συνέπειες για τους λαούς που κατοικούσαν στην επίδικη περιοχή. Το πρόβλημα κατά κάποιο τρόπο τερματίστηκε με τη λήξη των βαλκανικών πολέμων 1912-1913 και τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου που καθόρισε τα όρια των εμπλεκομένων χωρών στην έκταση που θεωρήθηκε ότι εκτεινόταν το αρχαίο Μακεδονικό Βασίλειο. Βέβαια, αμφισβητήσεις και διεκδικήσεις δεν έπαψαν να προβάλλονται από εθνικιστικούς κύκλους των χωρών αυτών ή και από τα ίδια τα κράτη ανάλογα με την πολιτική συγκυρία ή και να υποδαυλίζονται από τρίτες χώρες για δικούς τους στρατηγικούς λόγους.
Η κατασκευή και χρησιμοποίηση της Ιστορίας και της πολιτισμικής κληρονομιάς ως εργαλεία κατά τη διαδικασία των εθνογενέσεων ή και για καθαρά εσωτερικούς πολιτικούς λόγους, χαρακτηρίζει ιδιαίτερα την ιστορία των βαλκανικών κρατών κατά τον 19ο και 20ο αιώνα με επακόλουθο συνεχείς εντάσεις και πολεμικές συγκρούσεις που επώδυνα βίωναν οι διάφορες πληθυσμιακές ομάδες σε ικανό εύρος εκατέρωθεν των συνόρων. Είναι γνωστές οι κατά καιρούς εθνοκαθάρσεις με σκοπό την εθνική ομογενοποίηση, τους βίαιους και οργανωμένους (ανταλλαγές πληθυσμών) εκτοπισμούς, τις αρπαγές και δημεύσεις περιουσιών, τις βίαιες ή «οικειοθελείς» αλλαξοπιστίες, την απαγόρευση χρήσης της μητρικής γλώσσας, τη στέρηση πολιτικών και ατομικών δικαιωμάτων σε μειονοτικές – εθνοτικές ομάδες κλπ., κτλ.
Στην πρόκληση αυτού του ανείπωτου ανθρώπινου πόνου αυτουργοί δεν υπήρξαν μόνον οι άλλοι, μερίδιο αναλογεί και σε μας. Το γεγονός ότι το ελληνικό κράτος δεν χρειάστηκε να κατασκευάσει την ιστορία και την πολιτισμική κληρονομιά του για να στηρίξει τις διεκδικήσεις του δεν μας απαλλάσσει από τις ευθύνες μας. Όπως δεν είναι άμοιρη ευθυνών διαχρονικά και η πολιτική ηγεσία, όλου του κομματικού και ιδεολογικού φάσματος που, με τις πράξεις ή τις παραλήψεις της, το πρόβλημα εξακολουθεί να σέρνεται και κατά καιρούς να οξύνεται επικίνδυνα.
Με το 51,5% της έκτασης του Μακεδονικού Βασίλειου εντός της ελληνικής επικράτειας, 9% στη Βουλγαρία και 38,5% στη Σερβία – σήμερα στη FYROM – κατοχυρωμένο και αναγνωρισμένο με διεθνείς συνθήκες και με επιστημονικά επιβεβαιωμένη την ελληνικότητα των ιστορικών και πολιτισμικών δεδομένων, η πολιτική ηγεσία της χώρας μας διαχρονικά, είτε από ανικανότητα, είτε από φοβικά σύνδρομα, είτε από εθνικιστική τυφλότητα, είτε από εσφαλμένες θέσεις και άστοχους χειρισμούς, είτε εξαιτίας άλλων θεμιτών ή μη προτεραιοτήτων, σχεδόν έναν αιώνα τώρα δεν μπόρεσε να διαμορφώσει όρους οριστικού κλεισίματος του προβλήματος. Αντίθετα, με τον εφησυχασμό της συνέβαλε αφενός στην πλήρη άγνοια των πραγματικών διαστάσεων του προβλήματος και στη δημιουργία στρεβλής εικόνας από τον ελληνικό λαό και αφετέρου στην προκλητική διαμόρφωση, από το επίσημο κράτος της FYROM, με εργαλείο το εκπαιδευτικό της σύστημα και άλλα μέσα επηρεασμού, μιας γενιάς, στο σλαβικό τμήμα του λαού της, με ακραιφνή «μακεδονική» συνείδηση. Επιδόθηκε δηλαδή σε μια εθνογενετική διαδικασία του «Μακεδονικού έθνους» διαγράφοντας την αμιγή σλαβική προέλευση του λαού της (πλην της πολυπληθούς αλβανικής κοινωνικής ομάδας) και στην τεχνητή σύζευξη Σλάβων και Αρχαίων Μακεδόνων με παράγωγο τον επιδιωκόμενο υβριδικό σύγχρονο «Μακεδόνα», αποκλειστικό κληρονόμο της αρχαίας Μακεδονίας. Παράλληλα αξιοποιώντας το γεωστρατηγικό ενδιαφέρον για την περιοχή κατάφερε να δημιουργήσει σοβαρά ερείσματα στο εξωτερικό.
Η αλλαγή πολιτικής εκ μέρους της χώρας μας την τελευταία 10ετία, προς την ενεργό παρέμβαση στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών, συμφωνιών και αποφάσεων, χωρίς εθνικιστικά κόμπλεξ και σύνδρομα αρχαιοπληξίας και με στήριξη στα επιστημονικώς επιβεβαιωμένα και αναγνωρισμένα ιστορικά και πολιτισμικά δεδομένα, στην οποία συμπίπτουν, με όποιες μικροπαραλλαγές, όλα τα κόμματα είναι ο δρόμος που παρέχει ελπίδες δίκαιης επίλυσης του προβλήματος. Σήμερα το μακεδονικό χώρο τον μοιράζονται τρία γειτονικά κράτη. Υπάρχει συνεπώς η ελληνική, η βουλγαρική και η σλαβική Μακεδονία. Η επιμονή της FYROM στη χρήση του όρου Μακεδονία για να ονοματοδοτήσει την κρατική της υπόσταση, συνιστά απροκάλυπτη επιδίωξη σφετερισμού της ιστορίας και της πολιτισμικής κληρονομιάς της αρχαίας Μακεδονίας και αποκαλύπτει τον μεγαλοϊδεατισμό και αλυτρωτισμό της ηγεσίας της. Πρόκειται για επιδίωξη – υποθάλπεται και από τρίτους – που θα συντηρεί στην περιοχή συνεχή ένταση. Όμως μπορεί η Μακεδονία να είναι μοιρασμένη σε τρείς διαφορετικές επικράτειες ανήκει όμως ενιαία στους λαούς που την κατοικούν και που μπορούν, γυρνώντας την πλάτη στο παρελθόν των συγκρούσεων, να ζήσουν ειρηνικά.
Η τελευταία πολιτική αλλαγή στα Σκόπια και η εγκατάλειψη των αλυτρωτικών θέσεων, παρά την πυροδότηση εθνικιστικών εξάρσεων εκατέρωθεν των συνόρων, μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία επίλυσης του προβλήματος με μια σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό ή άλλο επιθετικό προσδιορισμό του όρου Μακεδονία. Από και πέρα η σαφήνεια των όρων που θα συγκροτήσουν το σώμα της Συμφωνίας αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για την αποφυγή μελλοντικών υποτροπών.

ΤΕΛΙΚΑ ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ
ΟΙ ΣΗΜΕΡΙΝΟΙ
ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ;
Αρχίζω με την περίπτωσή μου που γεννήθηκα στην ελληνική Μακεδονία. Μεγάλος αριθμός επιθέτων των κατοίκων του χωριού μου έχουν τη χαρακτηριστική κατάληξη -ούδης (Χατζούδης, Αδαμούδης, Λιναρούδης, Στικούδης κλπ), χαρακτηριστικό θρακιώτικων επιθέτων. Λέγεται ότι το χωριό ιδρύθηκε από θρακιώτες εποίκους κατά τον 16ο αιώνα. Νομιμοποιούμαι να αυτοπροσδιορίζομαι – όπως και το κάνω – ως Μακεδόνας;
Σε απόσταση 5-6 χιλ. από το χωριό μου, υπάρχουν τα χωριά Καλαμωτού, Μεσόκομο και Παρθένι. Πρόκειται για τα άλλοτε τούρκικα χωριά Καρι-γκιόλ, Γκιρέν και Κιζιλί στα οποία, με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923, το ελληνικό Κράτος εγκατέστησε Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Νομιμοποιούνται αυτοί οι απόγονοι των μικρασιατών προσφύγων να αυτοπροσδιορίζονται ως Μακεδόνες;
Σημειωτέον ότι κατά μήκος και εκατέρωθεν του παλιού δρόμου Θεσσαλονίκης – Καβάλας υπάρχουν δεκάδες άλλοτε τουρκικά χωριά με σημερινούς κατοίκους απογόνους μικρασιατών. Και φυσικά εκατοντάδες παρόμοιες περιπτώσεις αλλά και νεοϊδρυθέντα χωριά στην ελληνική έκταση της Μακεδονίας που έδωσαν λύση στο προσφυγικό του ’22. Αυτοί οι εκατοντάδες χιλιάδες νομιμοποιούνται να αυτοπροσδιορίζονται Μακεδόνες;
Είναι βέβαιο ότι το κάνουν χωρίς να ζητούν την άδεια κανενός. Γιατί να μην το κάνουν και πώς μπορούμε να το αρνηθούμε σε όσους γεννήθηκαν σε τμήματα της Μακεδονίας που με διεθνείς Συνθήκες εντάχθηκαν στο κράτος των Σκοπίων και τη Βουλγαρία;
Μακεδονία …ξακουστή λοιπόν! Πατρίδα Ελλήνων, Βουλγάρων, Σέρβων, Τούρκων, Αλβανών, Σλάβων, Αρμενίων, Βλάχων, Τσιγγάνων, Χριστιανών, Μουσουλμάνων, Εβραίων. Όσων ανά τους αιώνες και τις χιλιετίες γεννήθηκαν, έζησαν, καλλιέργησαν τα χώματά της, συνέβαλλαν στη δημιουργία των γλωσσών και των άπειρων γλωσσικών ιδιωμάτων, των πολιτισμών και της πολιτισμικής ποικιλομορφίας της σημερινής και της πάλαι ποτέ χώρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

*Άρθρο μου με τον ίδιο τίτλο και τα τότε δεδομένα δημοσιεύθηκε το 2008 στην «ΗΧΩ».