ΣΧΟΛΙΚΗ ΦΟΒΙΑ: γιατί δεν θέλει να πάει στο σχολείο;

Η σχολική φοβία είναι μια διαταραχή που αγγίζει όλη την οικογένεια! Τι ακριβώς εννοούμε όμως με τον όρο «σχολική φοβία;» Ποια είναι τα σημάδια που πρέπει να κινητοποιήσουν τους γονείς, πώς πρέπει να φερθούν και πότε χρειάζεται να καταφύγουν σε ειδικό για να βοηθηθεί το παιδί αλλά και οι ίδιοι;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΦΟΒΙΑ
ΚΑΙ ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ
Με τον όρο σχολική φοβία εννοούμε την άρνηση του παιδιού να πηγαίνει στο σχολείο καθημερινά ή επαναληπτικά για αρκετές μέρες μέσα στην εβδομάδα, την δυσκολία του να αποχωριστεί το οικείο περιβάλλον, τους γονείς του, κυρίως την μητέρα, καθώς και την έντονη δυσφορία που προκαλεί η πολύωρη παραμονή του στο σχολικό χώρο, η οποία εκδηλώνεται τόσο με ψυχικά (απόσυρση, ευερεθιστότητα, νεύρα, τσακωμοί…) όσο και με σωματικά συμπτώματα.
Συνήθως τα καμπανάκια για την παρουσία της σχολικής φοβίας δεν χτυπάνε πριν από το κουδούνι του σχολείου. Κατά κανόνα οι γονείς δεν το αντιλαμβάνονται πριν ξεκινήσει το νηπιαγωγείο ή η 1η δημοτικού: ένα παιδί χαρούμενο, με τις δραστηριότητές του, λιγότερο ή περισσότερο κοινωνικό, χωρίς όμως ιδιαίτερα προβλήματα και ξαφνικά αλλάζουν πολλά…
Ας διαχωρίσουμε το φυσιολογικό από εκείνο που δημιουργεί πρόβλημα: για τα περισσότερα παιδιά, η πρώτη επαφή με το σχολικό περιβάλλον είναι ένας δύσκολος αποχωρισμός από τον οικείο και ασφαλή χώρο του σπιτιού τους. Είναι απολύτως φυσιολογικό λοιπόν για λίγο καιρό, τις πρώτες μέρες να αναζητούν τους γονείς, κάποια να κλαίνε όταν τα αφήνουν στην τάξη, να είναι λίγο λυπημένα. Με τον καιρό όμως, – για κάποια παιδιά και πάρα πολύ γρήγορα μάλιστα- τα συμπτώματα αυτά υποχωρούν και τα παιδιά ενσωματώνονται στις συνθήκες του νέου περιβάλλοντος, κάνουν φίλους, παίζουν και αρχίζουν να περνούν καλά τις ώρες του σχολείου.
Μια μικρή στο νηπιαγωγείο έλεγε τις πρώτες μέρες στην μητέρα της κλαίγοντας, ότι θέλει να μένει εκεί να την βλέπει που παίζει. Δεν της ζήτησε ποτέ όμως να μην την πάει στο σχολείο, απλώς ήθελε να είναι εκεί, να την καμαρώνει προφανώς! Σε μια – δυο εβδομάδες, τα κλάματα όταν την άφηνε στην νηπιαγωγό έλαβαν τέλος. Στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για σχολική φοβία!
Η σχολική φοβία εκδηλώνεται αλλιώς: το παιδί καθημερινά και για μεγάλο χρονικό διάστημα παραπονιέται, ή κλαίει, ότι δεν θέλει να πάει σχολείο, φέρνοντας συνήθως δικαιολογίες που σχετίζονται με την υγεία του. Δεν είναι απίθανο να έχει ξεκινήσει ήπια τις πρώτες εβδομάδες στο νηπιαγωγείο ή στο δημοτικό και η εκδήλωση των συμπτωμάτων να έρθει μετά. Πρωινοί εμετοί, συχνές ασθένειες, διάρροιες, πονόκοιλος, είναι μερικά από τα επαναλαμβανόμενα συμπτώματα που απορρέουν από την ψυχική δυσκολία της νέας κατάστασης που ονομάζεται σχολείο. Συχνά, μπορεί να κληθούν να παραλάβουν το μικρό τους από το σχολείο γιατί έκανε εκεί εμετό ή γιατί το έπιασε πόνος στην κοιλιά. Τα σωματικά συμπτώματα είναι πραγματικά και όχι φανταστικά, το παιδί με την σχολική φοβία πάσχει από ψυχοσωματική διαταραχή.

ΑΙΤΙΕΣ & ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
ΣΤΟΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟ
Η σχολική φοβία προέρχεται από την οικογένεια και ταυτόχρονα επιφέρει επιπτώσεις στην οικογένεια. Συχνά, σύμφωνα με τις στατιστικές των ερευνών, οι γονείς που έχουν παιδί με σχολική φοβία δυσκολεύονται να παίξουν τον ενήλικα ρόλο του γονέα. Η μητέρα είναι και η ίδια συναισθηματικά στερημένη ή/και έχει εξαρτητική σχέση με την δική της μητέρα, όπως το παιδί της με εκείνη. Από την άλλη, ο πατέρας είναι μάλλον παθητικός και δεν μπορεί να επιβληθεί στο παιδί με τον πατρικό του ρόλο.
Επίσης, σημαντικοί λόγοι πρόκλησης σχολικής φοβίας είναι να προέρχεται το παιδί από ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή/και από δύσκολο τοκετό με κίνδυνο για την ζωή μητέρας- παιδιού. Το σχολείο λοιπόν γίνεται για το παιδί προβολή των ασυνείδητων φόβων του και των επιθετικών και καταστροφικών συναισθημάτων του που δεν έχουν καταφέρει να τύχουν επεξεργασίας και να τακτοποιηθούν στο πλαίσιο του οικογενειακού περιβάλλοντος. Τα παιδιά που πάσχουν από σχολική φοβία συνήθως είναι καλοί μαθητές, δεν κάνουν σκασιαρχείο, δεν θέλουν να πάνε σχολείο για να μείνουν σπίτι, όχι για να πάνε βόλτα. Και μένουν σπίτι, γιατί πάσχουν και σωματικά, βιώνουν το ψυχοσωματικό σύμπτωμα ως μια αληθινή ασθένεια.
Όλη αυτή η υποβόσκουσα ένταση μπορεί να δυσκολέψει την σχέση του ζευγαριού, τις συναλλαγές τους με το παιδί (πολλοί γονείς, κυρίως πατέρες, πιστεύουν ακράδαντα ότι το παιδί δεν έχει τίποτα και χαϊδεύεται και δεν πρέπει να του δίνουμε σημασία…) και, όταν υπάρχουν αδέρφια, προκαλούνται συγκρούσεις και μεταξύ τους: επειδή η προσοχή πέφτει στο παιδί με το πρόβλημα, συχνά νοιώθουν παραμελημένα, ότι το εν λόγω παιδί είναι το χαϊδεμένο των γονιών, ότι και οι δυο πλευρές το έχουν παρακάνει… Χρειάζεται μεγάλη ωριμότητα εκ μέρους του γονεϊκού ζεύγους τόσο απέναντι στο παιδί με το ζήτημα, όσο και απέναντι στα άλλα, για να μοιραστούν σωστά οι ρόλοι και συναισθήματα.

ΠΩΣ ΠΕΡΝΑΕΙ;
Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Αν οι γονείς δεν συνειδητοποιήσουν ότι το παιδί τους υποφέρει από σχολική φοβία ώστε να του μιλήσουν, να το ενθαρρύνουν ή να ζητήσουν βοήθεια από ειδικό, σε πολλές περιπτώσεις τα συμπτώματα της παιδικής φάσης της φοβίας μπορεί να υποχωρήσουν σε πρώτη φάση, αλλά όχι να εξαφανιστεί η ίδια η φοβία. Επανέρχεται κατά κανόνα σε δυο φάσεις, στις αρχές γυμνασίου και λυκείου, με πιο έντονες συμπεριφορές, κρίσεις πανικού, συγκρουσιακές καταστάσεις (έντονοι τσακωμοί με καθηγητές ή συμμαθητές που επισείουν αποβολής ή απόφασης του εφήβου «να μην ξαναπάει σχολείο»). Έχουν καταγραφεί ακόμα και λιποθυμίες στην θέα του σχολικού κτηρίου.
Οι πρώτοι και κύριοι συμπαραστάτες του παιδιού είναι οι γονείς του. Ένα πολύ δύσκολο κομμάτι είναι τα θέματα των ίδιων των γονέων που ανακύπτουν από την εκδήλωση της σχολικής φοβίας. Τα οποία πρέπει να κοιτάξουν με θάρρος και να τα αποδεχθούν στο μέτρο του δυνατού, ώστε να βοηθήσουν το παιδί τους. Ξέρετε ότι έχει καταγραφεί στην κλινική πρακτική, κάποιες μητέρες να παθαίνουν κατάθλιψη μόλις το παιδί τους, με την βοήθεια του ειδικού, ξεπερνούσε το πρόβλημα και αυτονομούνταν πραγματικά;

• Ένα παράδειγμα… καλής θέλησης! Ο Χ. ξεκίνησε το νηπιαγωγείο χωρίς προβλήματα. Αυτά άρχισαν μετά τον πρώτο μήνα. Τα ψυχοσωματικά του ήταν συχνοί εμετοί, πόνοι στην κοιλιά, που έκαναν τους γονείς να τρέχουν στην παιδίατρο και σε εξετάσεις και τον μικρό να μένει σπίτι. Δεν είχε τίποτα σωματικά. Η μητέρα, ευτυχώς, μιλούσε με το παιδί και μπόρεσε κάποιες φορές να της πει ότι δεν θέλει σήμερα να πάει σχολείο. Υποψιάστηκε ότι πρόκειται για κάτι ψυχικό και ζήτησε συνδρομή ειδικού για την ίδια. Αρχικά, όπως όλοι μας, δυσκολεύεται να αποδεχθεί ότι δεν είναι μόνο του παιδιού το ζήτημα, αλλά κυρίως του περιβάλλοντός του. Όμως, αρχίζει να μιλάει για αυτό με τον μικρό, να του εξηγεί ότι συνέβαινε με παρόμοιο τρόπο και στην ίδια, να είναι πιο συγκεκριμένη στο ότι θα πάει σχολείο. Μάλιστα, για να τον κάνει να νοιώθει πιο σίγουρος, έπαιρνε μαζί της στο αυτοκίνητο για τον δρόμο προς το σχολείο μια μικρή λεκάνη, μήπως ήθελε να κάνει εμετό! Σιγά- σιγά τα συμπτώματα υποχώρησαν, το πιθανότερο είναι ότι αυτό το παιδί δεν θα χρειαστεί το ίδιο παρέμβαση ειδικού για αυτή την φοβία!!
Εκτός από τον ρόλο των γονέων, πολύ σημαντικός είναι και ο ρόλος των εκπαιδευτικών, οι οποίοι οφείλουν να επισημαίνουν και να προειδοποιούν τους γονείς για την κατάσταση του παιδιού και την πιθανή κλιμάκωσή της. Όσο κακότροπα ή περίεργα κι αν φαίνονται μερικά παιδιά στο σχολείο, ή/και στο οικογενειακό περιβάλλον, με την συμπεριφορά τους κάτι θέλουν να μας πουν και πρέπει εμείς οι ενήλικες να προσπαθούμε να το ακούσουμε όσο καλύτερα μπορούμε. Για να βοηθήσουμε, να στηρίξουμε, να κάνουμε τα παιδιά μας να χαρούν το σχολείο και την ζωή τους.
• Γιατί πηγαίνει τόσο ευχάριστα και εύκολα στα αγγλικά, στο καράτε, στο μπαλέτο, στο κολυμβητήριο; ρωτάνε πολλοί γονείς.
Οι δραστηριότητες αυτές δεν λένε κάτι για την σχολική φοβία και η ευχαρίστηση του παιδιού εκεί είναι δεδομένη αν η δραστηριότητα του αρέσει. Πρόκειται για δραστηριότητες περιορισμένης διάρκειας, που η μητέρα συχνά περιμένει κάπου κοντά, δεν βιώνεται τόσο οδυνηρά ο αποχωρισμός και το αίσθημα απειλής που αισθάνεται το παιδί. Η σχολική φοβία εκδηλώνεται μόνο στο σχολείο.