“Δεν έχετε τίποτα , άγχος είναι” της Κατερίνας Μαγγανά

Καρδιογραφήµατα, εξετάσεις, αγωνία… και στο τέλος η ετυµη- γορία του γιατρού: «∆εν έχετε τίποτα, µια χαρά είστε, άγχος είναι…». Αναµφίβολα οι αλλαγές και τα απροσδόκητα γεγονότα µας προξενούν αρνητικά συναισθήµατα, από απλή δυσαρέσκεια ως οξύ άγχος και διαταραχές πανικού.

Κι αυτό γιατί κλονίζουν κυρίως το αίσθηµα ελέγχου και παντοδυναµίας που προσπα- θούµε να επιβάλλουµε στην ζωή µας µέσω της σταθερότητας. Μήπως σε αυτές τις περιπτώ- σεις, που το σώµα πάσχει κανο- νικά, βιώνεται ως άρρωστο, υπάρχει µια σοβαρή αφορµή για να ασχοληθούµε και µε τις θεραπείες τις ψυχής µας;

ΑΓΧΟΣ: ΜΙΑ ΥΠΟΘΕΣΗ ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΗ

Αυτό καθαυτό το άγχος είναι µια σύµφυτη αντίδραση του ανθρώπου, η οποία µπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιµη για την επιβίωση ή την βελ- τίωση της ζωής του. Τα προβλήµατα δηµιουργούνται όταν ξεπερνούνται τα όρια ασφαλείας, µε ζηµιογόνα αποτελέσµατα για την ψυχική και την σωµατική υγεία µας. Ένας άνθρωπος σε κατάσταση άγχους είναι µονίµως σε µια δυσάρεστη αίσθηση εσωτερική έντασης που δεν µπορεί να ελέγξει. Καθηµερινά προβλήµατα παίρνουν µεγάλες διαστάσεις, αγω- νιά για τα πάντα και βιώνει πολύ οδυ- νηρά τους αποχωρισµούς. Η αγχώδεις συµπτωµατολογία συνο- δεύεται σχεδόν πάντα από σωµατο- ποιήσεις, οι οποίες ποικίλλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Οι πιο συ- χνές σωµατικές εκδηλώσεις αφορούν το καρδιοαναπνευστικό (ταχυκαρδία, αρρυθµίες, διακυµάνσεις της αρτηριακής πίεσης, δυσφορία και δύσπνοια, έντονος νευρικός βήχας…) και το πεπτικό σύστηµα (ναυτίες, διάρροιες, στοµαχικοί και εντερικοί σπασµοί…), το νευροµυικό (πονοκέφαλοι, κρίσεις ιλίγγου, αίσθηµα αστάθειας στο περπάτηµα, µυϊκές συσπάσεις και πόνοι), το ουρογεννητικό (συ- χνοουρία, σεξουαλικές διαταραχές…) καθώς και το νευροφυτικό (εφιδρώσεις, ωχρότητα, αίσθηµα τρέµουλου…). Η µυϊκή ένταση δεν επιτρέπει την χαλάρωση, µε συνέ- πεια να αισθάνεται κανείς συχνή ή διαρκή κόπωση, χωρίς να µπορεί να βρει κάτι να τον ξεκουράσει.

Η διαταραχή γενικευµένου άγχους ορίζεται ως µια κατάσταση που το υποκείµενο παρουσιάζει έντονο και µη ελεγχόµενο άγχος, οξυµένες ανη- συχίες για διάφορα θέµατα, που συ- νοδεύονται από σωµατικά συµπτώµατα. Για να θεωρηθεί παθο- λογική αυτή η κατάσταση πρέπει να διαρκεί πάνω από έξι µήνες. Σε αυτή την περίπτωση το άγχος δεν λειτουργεί µε θετικό πρόσηµο, να µας προετοιµάσει δηλαδή για µια επιδεί- νωση, να είµαστε σε εγρήγορση για µια σηµαντική αλλαγή κι επιπλέον δεν υπάρχει εκ µέρους του υποκειµένου ικανότητα και επένδυση στην αναµονή και στον πόνο.

ΚΡΙΣΕΙΣ ΠΑΝΙΚΟΥ

Πρόκειται για µια κατάσταση εξαι- ρετικά έντονου άγχους, που συνο- δεύεται από σωµατικές εκδηλώσεις (εφίδρωση, ταχυκαρδία, µυϊκός τρόµος (πχ. µούδιασµα), αίσθηµα κατάρρευσης κλπ) αλλά και µε γνωσιακής φύσεως διαταραχές (συ- ναίσθηµα επικείµενου θανάτου, αλλοιωµένη επαφή µε την πραγµατικότητα, αποπροσωποποί- ησηαίσθηµα ότι χάνει κανείς το µυαλό του…). Χαρακτηρίζονται από περιοδικές και απρόβλεπτες κρίσεις µεταξύ των οποίων το υποκείµενο βιώνει άγχος και έντονη ανησυχία για το ενδεχόµενο επανεµφάνισής τους. Συχνά συνυπάρχουν µε την αγοραφοβία. Κατά κανόνα, στη ζωή των ατόµων που εκδηλώνουν διαταραχή πανικού υπάρχουν τραυµατικά γεγονότα που διαρκούν.

 Η τραυµατική κατάσταση σηµαίνει ότι οι ποι- ότητες του συναισθήµατος χάνονται, δεν αναπαριστώνται οι απώλειες ως απώλειες για τον ψυχισµό. Έτσι, εφόσον αδυνατούν να κινητοποιηθούν ψυχικοί αµυντικοί µηχανισµοί, τα άγχη κατακλύζουν όλο το ψυχικό όργανο, το Εγώ αισθάνεται απόγνωση, δεν την παλεύει!

Οι διαταραχές πανικού συνδέονται συχνά και µε την θεµελιώδη κατάθλιψη, καθώς και µε αί- σθηµα σωµατικής κόπωσης, το οποίο αν δεν γίνει κατανοητό µε ψυχικούς όρους από το υποκείµενο µπορεί να πάρει την µορφή χρόνιας κόπωσης. Η κόπωση, µε τη σωµα- τική ένταση που επιβάλλει σε διάφορες σωµατικές περιοχές σβήνει τις συγκινησιακές φορτίσεις που επιφέρουν τραυµατικά γεγονότα απωλειών (αντικειµένων, ελπίδων κλπ) και διευκολύνει την απόσυρση και την παραίτηση.

 ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

∆υστυχώς συνήθως οι αντιδρά- σεις αποβολής τους στρες µπορεί να είναι αναποτελεσµατικές: αποφυγή του προβλήµατος, κατάχρηση φαγητού και αλκοόλ, ουσίες, χρήση ηρεµιστικών. Οι ενδεδειγµένες λύσεις όµως είναι άλλες, όπως η φυσική άσκηση και η σωστή διαχείριση των ζητηµάτων που µας δυσκο- λεύουν. Έρευνες έχουν δείξει ότι µετά από µια 30-40λεπτη φυσική δραστηριότητα, οι ορµόνες του στρες µειώνονται σηµαντικά και η δράση αυτή µπορεί να διαρκέσει ως και 4 ώρες µετά την άσκηση!

Το είδος της άσκησης που θα επιλέξει κανείς είναι σηµαντικό: πχ. ανταγωνιστικά αθλήµατα µπορεί να επιδεινώσουν το αίσθηµα άγχους. Συνήθως συνίστανται το περπάτηµα, η κολύµβηση, το ποδήλατο, η άσκηση µε βάρη. Αποτελεσµατικές για κάποιους είναι οι τε- χνικές διαλογισµού και η γιόγκα. Σύµφωνα µε την γνωσιακή ψυχολογία, τεχνικές κα- τευνασµού του άγχους είναι οι τεχνικές απόσπασης προσοχής (πχ. να κάνουµε δου- λειές στο σπίτι, εργόχειρο…), διαχείριση θυµού, χρόνου (πχ. θέτουµε στόχους και προτεραιότητες, µοιράζουµε αρµοδιότη- τες…), να µάθουµε να διεκδικούµε και να επιλύουµε προβλήµατα.

Στις περιπτώσεις όµως παρατεταµένων κρίσεων πανικού ή διαταραχών γενικευµέ- νου άγχους η αποτελεσµατικότερη θερα- πεία είναι η ψυχοθεραπεία, σε συνδυασµό µε φυσική δραστηριότητα. Η ψυχοδυναµική ψυχοθεραπευτική εργασία µπορεί να ανα- στηλώσει τα χαµένα όρια, τις τραυµατισµένες ικανότητες, την σκέψη που ταλανίζεται χωρίς στόχους.

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΗ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ, ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ

Οι ψυχοσωµατικοί ασθενείς καταφεύγουν στην ψυχοθεραπεία συνήθως µετά από πα- ραποµπή του γιατρού τους, για συγκεκρι- µένη σωµατική ασθένεια. Στην ψυχαναλυτική ψυχοσωµατική η προσέγγιση και η εργασία µε τον ασθενή αφορά στον ψυχισµό µιας ενιαίας ψυχοσωµατικής ενότητας. Ασχολείται µε την πολυπλοκότητα και την δυναµική της ψυχοσωµατικής κατά- στασης, καθώς και την διαφορετική χρο- νική διαδροµή που µπορεί να χρειάζεται κάθε στοιχείο για να ψυχικοποιηθεί.

Η θεραπεία κάθε υποκειµένου για να λειτουργήσει αποτελεσµατικά χρειάζεται να δηµιουργήσει και να εγγραφεί στο πλαίσιο µιας σχέσης, η οποία θα επεξεργαστεί το ατοµικό βίωµα και τις ψυχικές ανακατασκευές και αναδοµήσεις του θεραπευόµε- νου. Για να µπορέσει ο ασθενής, µέσα από την νέα αυτή θεραπευτική σχέση να επε- ξεργαστεί και να τακτοποιήσει τα βιώµατα και τις εµπειρίες του. Το ρητό «νους υγιής εν σώµατι υγιεί» αποκτά στην θεραπεία της ψυχοσωµατικής την έννοια πως ένα υγιές σώµα αντιστοιχεί σε µια καλώς ανεπτυγµένη ψυχικοποίηση, όταν δηλαδή το ψυχικό µας όργανο µπορεί να λειτουργεί συµβολοποιώντας, αναπαρι- στώντας, πενθώντας, µετουσιώνοντας, δη- µιουργώντας.

Κι όπως έλεγε και ο θεµελιωτής της ψυχαναλυτική ψυχοσωµα- τικής Μichel Fain, «αυτό είναι το επιθυµητό αποτέλεσµα µιας ζωής που σφύζει από ερ- γατικότητα».