Η δημοτική ποίηση και η δημιουργία της

«Η δημοτική ποίηση είναι η ασφαλέστατη αφετηρία και το στερεότατον θεμέλιον πάσης δημιουργίας
της ελληνικής τέχνης.» Νικόλαος Πολίτης

Η λαϊκή ή δημοτική λογοτεχνική δημιουργία ξεχωρίζει από τη γραπτή προσωπική λειτουργία γιατί είναι ανώνυμη, προφορική και έχει έντονο συλλογικό χαρακτήρα. Παρά τις ιδιομορφίες που παρουσιάζει το κάθε είδος της δημοτικής ποίησης, έτσι που να μην υπάρχει παρά μερική μόνο αντιστοιχία με τα λογοτεχνικά γένη, το επικό και το λυρικό, όμως γενικά μπορούμε να κατατάξουμε τα δημοτικά τραγούδια σε επικά και λυρικά.

Τα δημοτικά τραγούδια δημιουργούνται από το λαό. Άγνωστοι, ανώνυμοι ποιητές, προικισμένοι με ποιητικό ταλέντο φτιάχνουν στίχους για να εκφράσουν τα δικά τους συναισθήματα ή τα συναισθήματα που προβλήθηκαν στο περιβάλλον τους, από διάφορα γεγονότα, τα οποία συγκίνησαν και τους ίδιους και τους γύρω τους. Και τους φτιάχνουν τους στίχους αυτούς, έτσι που να τραγουδιώνται και σε πολλές περιπτώσεις και να χορεύονται, να προσαρμόζονται σε μουσικούς και χορευτικούς ρυθμούς.
Τα τραγούδια αυτά ο λαός τα κάνει δικά του γιατί εκφράζουν το δικό του αίσθημα, είναι βγαλμένα μέσα από την ίδια τη ζωή, εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, την ψυχή του. Γίνονται κομμάτι της ίδιας του της ζωής, τον διασκεδάζουν, τον βοηθούν στη δουλειά του και στον αγώνα του για μια καλύτερη ζωή.
Κυκλοφορώντας από στόμα σε στόμα μέσα στο λαό, τα τραγούδια αυτά τελειοποιούνται, πλουτίζονται, αλλάζουν, προσαρμόζονται σ’ άλλα γεγονότα, καταστάσεις και αισθήματα και μένουν πάντα ζωντανά από το στόμα του λαού.
Τα δημοτικά τραγούδια έχουν για θέμα τους όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του λαού. Στην περίοδο της τουρκικής σκλαβιάς, που ήταν και η πλούσια περίοδος της ελληνικής δημοτικής ποίησης, το δημοτικό τραγούδι τραγούδησε την πίκρα της σκλαβιάς και τον αγώνα του λαού για να ξανακερδίσει τη χαμένη λευτεριά του. Αυτό είναι το περιεχόμενο των κλέφτικων και ιστορικών τραγουδιών που δημιουργήθηκαν την περίοδο εκείνη.
Η αγάπη σ’ όλες της τις εκδηλώσεις είναι ένα άλλο θέμα του δημοτικού τραγουδιού. Κάθε χαρούμενο γεγονός, όπως και κάθε λύπη, εκφράζεται με το τραγούδι. Τα δημοτικά τραγούδια τραγουδούν τις χαρές του γάμου, της γέννησης, της ομορφιάς της φύσης, τον πόνο της ξενιτιάς και τη θλίψη για το θάνατο, τραγουδούν τη δουλειά ή σατιρίζουν τα ελαττώματα των ανθρώπων (είναι τα λεγόμενα σκωπτικά), εκφράζουν τις αντιλήψεις του λαού για τη ζωή, για το θάνατο, καθρεφτίζουν τη ζωή του, τη σοφία του και την πείρα του.

ΤΑ ΕΠΙΚΑ
ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Στην επική δημοτική ποίηση ανήκουν τα ακριτικά τραγούδια, οι παραλαγές, τα ιστορικά τραγούδια, οι λαϊκές μπαλάντες και τα περισσότερα κλέφτικα τραγούδια.
Τα κατατάσσουμε και στην επική ποίηση γιατί έχουν κοινό χαρακτηριστικό την έμμετρη αφήγηση ηρωικών πράξεων ή άλλων γεγονότων και αναφέρονται σε περασμένα συμβάντα.
Η ανάμειξη όμως του λυρισμού και του δραματικού στοιχείου στα επικά δημοτικά τραγούδια είναι πολύ πιο έντονη απ’ό,τι στην προσωπική επική ποίηση.
Ο Διγενής ψυχομαχεί
και η γης τόνε τρομάσει.
Βροντά κι αστράφτει ο ουρανός και σειέται ο πάνω κόσμος.
Κι ο κάτω κόσμος άνοιξε
και τρίζουν τα θεμέλια
κι η πλάκα τον ανατριχιά
πως θα τονέ σκεπάσει,
πως θα σκεπάσει τον αετό της γης τον αντρειωμένο.
Σπίτι δεν τον εσκέπαζε,
σπήλιο δεν τον εχώριε,
τα όρη εδρασκέλισε, βουνών κορφές ελπίδα,
χαράκια αμοδολόγαγε
και ριζιμιά ξεκούνιε,
στο βίτσισμα πιανε πουλιά,
στο πέταμα γεράκια,
στο γλάκιο και στο πήδημα
τ’αλάφια και τ’αγρίμια.
Ζηλεύει ο Χάρος με χωσιά μακριά τόνε βιγλίζει
και λάβωσέ του την καρδιά
και την ψυχή του πήρε.
Τα ακριτικά τραγούδια είναι λαϊκά, επικά δημιουργήματα που τραγουδούν τα κατορθώματα των ακριτών. Ακρίτες λέγονταν οι φρουροί των βορειοανατολικών συνόρων της βυζαντινής αυτοκρατορίας, που πολεμούσαν τους απελάτες, δηλαδή τους Σαρακηνούς επιδρομείς, Τούρκους και Άραβες. Κάποτε γίνονταν ανεξάρτητοι και πολεμούσαν και τον ίδιο των αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Για τους αγώνες του αυτούς κατά των επιδρομέων και για την υπεράσπιση των συνόρων του κράτους, ο λαός τους έκαμε τραγούδια στα οποία εξυμνεί την παλικαριά τους. Τα ακριτικά τραγούδια δημιουργήθηκαν πρώτα στην Καππαδοκία, τον Πόντο και την Μεσοποταμία τον 8ο αιώνα και πολλαπλασιάστηκαν τον 10ο. Διαδόθηκαν σ’ όλη τη Μ. Ασία, πέρασαν στην Κύπρο, στην Κρήτη και σ’όλη την Ελλάδα. Με τον καιρό, όπως συμβαίνει μ’όλα τα δημοτικά τραγούδια, τροποποιήθηκαν, άλλαζαν και προσαρμόζονταν στις καινούργιες τοπικές συνθήκες. Άλλαζαν τα ονόματα των ηρώων, έπαιρναν τη γλωσσική μορφή του τόπου. Εκείνο που δεν άλλαξε είναι το ηρωικό στοιχείο τους.
Όλα περιγράφουν ηρωϊκά κατορθώματα, την υπερφυσική δύναμη των ηρώων, τη μεγάλη παλικαριά τους. Κεντρικός ήρωας των ακριτικών τραγουδιών είναι ο Διγενής Ακρίτας.
Γύρω από την παλικαριά, τα κατορθώματα και το θάνατο του Διγενή υπάρχουν πολλά τραγούδια. Το παραπάνω τραγούδι αναφέται στο ψυχομάχημα του Διγενή. Πάνω στο ψυχομαχητό του ήρωα γίνονται φοβερά πράγματα. Υπάρχουν εδώ μεγαλοπρεπείς υπερβολές όπως: «Η γη τόνε τρομάσει», «βροντάει κι αστράφτει ο ουρανός», «σειέται ο πάνω κόσμος», «άνοιξε ο κάτω κόσμος», «τρίζουν τα θεμέλια».
Σε άλλο ποίημα παρουσιάζεται η υπερφυσική δύναμη του Διγενή, που είναι αντρειωμένος, αητός, δρασκελίζει όρη, πηδάει κορφές βουνών, πιάνει πουλιά στον αέρα, ελάφια κι αγρίμια στο τρέξιμο. Ο ίδιος ο Χάρος δεν τολμάει να τα βάλει μαζί του. Τον χτυπάει με χωσιά, δηλαδή ύπουλα, σε παγίδα κι από μακριά.
Σ’ άλλα ποιήματα, που έχουν θέμα το θάνατο του Διγενή, παρουσιάζεται η πάλη του Διγενή με τον Χάρο. Σ’ όλα υπάρχει το στοιχείο της πάλης. Ποτέ ο ήρωας δεν παραδίνεται αμαχητί.
Σ’ άλλη κυπριώτικη παραλλαγή, ο Χάρος νικιέται αλλά γίνεται χρυσός αετός και με το νύχι του βγάζει την ψυχή του Διγενή.
«Κει που πιάνει ο Χάροντας
τα γαίματα πετούσαν.
Κει πού’πιανε ο Διγενής,
τα κόκκαλα ελυούσαν.
Κι εδώκαν και παλιώνασε
τρεις νύχτες και τρεις μέρες.
Στα τρία τα μερόνυχτα ο Διγενής νικά τον…
Χρυσός αητός εγίνηκεν
πάνω στην κεφαλήν του
κι έσγαφτε με το νύχι του
να βγάλει την ψυχή του.»
(Συνεχίζεται)